Лясная дарога [Барыс Сачанка] (fb2) читать онлайн

Ад школы, дзе вучыць Леанід Акімавіч, да Замхоўя крыху больш сямі кіламетраў. Гэта калі праз лес, ці, як кажуць, брадамі. Дубы і клёны, сярод якіх дзе-ні-дзе пракідаюцца танклявыя беластволыя бярозкі і кусты арэшніку, упіраюцца скрозь у самае неба. За парэпанымі, у два і ў тры абхваты камлямі парою нельга разгледзець малаўезджаную дарогу за дзесяць-дваццаць крокаў.

Дзе-кольвечы па дарозе можна сустрэць доўгія гнілыя брады з жабамі ў стаячай, цвілой вадзе. Затым — зноў лес. Дрэвы адно ў адно: тоўстыя, старыя, з бародамі сівога моху на ствалах. Яны заўсёды захоўваюць адвечныя лясныя змрокі.

Лес гэты не ведаў ні пілы, ні сякеры. Ён рос, старэў. На яго месцы неўпрыкмет з’яўляўся новы, і так ішлося спрадвеку. У адным месцы ля дарогі лес нібы рассоўваецца, даючы месца паляне. Яшчэ да вайны тут стаяла леснічоўка. Ад яе засталося толькі печышча. Усё ў быльняку і ажынніку, яно выпіраецца аж на самую дарогу.

Людзі па гэтай дарозе ходзяць рэдка. Сустракаючы тут Леаніда Акімавіча, сёй-той з аднавяскоўцаў часам пытаў:

— Чаго гэта, Акімавіч, брадамі ходзіце? Ёсць жа дарога праз сенажаць. Тудою куды прамей...

Настаўнік усміхаўся, хутчэй сабе, чым субяседніку, і задуменна казаў:

— Лес люблю... Ды і прывык хадзіць сюдою...

Аднойчы хацелі перавесці Леаніда Акімавіча ў Замхоўскую школу. Гэта ў сваю вёску, але ён, на здзіўленне ўсім, адмовіўся.

— Ды якое там далёка... Сем кіламетраў... Адпачыць пасля ўрокаў і то як след не паспееш...

Прывыклі людзі да такіх вандровак настаўніка, думаючы: хлопец усю вайну тут праваяваў у партызанах. Ці мала чаго можа напомніць яму глухая лясная дарога?

Ідзе Леанід Акімавіч, а з галавы не выходзіць мінулае — блізкае, дарагое сэрцу. I бесклапотнае, вясёлае юнацтва, праведзенае на ўлонні прыроды, і школа, сябры, настаўнікі... Яго першае і, відаць, апошняе каханне некалі блукала тут... Усплываюць тыя сінія, празрыстыя майскія вечары з духмяным настоем яблыневай квецені ў паветры... Ён хадзіў адзін каля канцавой хаты ў вёсцы. «Можа выйдзе Ніна? I тады вазьму ды скажу аб усім ёй...» — думаў Леанід. Але дзяўчына не выходзіла. Сядзела каля прыадчыненага акна і чытала.

Ніна... Ты нічога тады не ведала пра таго, хто не асмеліўся падысці да цябе ні на адным школьныім вечары, не рашыўся нават пра ўсё напісаць. Не ведала тады, хто выкраў у цябе аднойчы з партфеля твой фотаздымак... Ці не ён загубіў усё на свеце — мару, каханне. А ён бярог яго. Ды і як было не берагчы... I ў цяжкіх баях пры адступленні, і ў школе, куды папаў неўзабаве пасля ранення, — усюды ён быў з ім, як напамінак аб ёй.

I вось радысту паведамілі, што яго самалётам пераправяць праз лінію фронта да партызан. Якраз у родныя мясціны.

3 самалёта выпрыгнуў ноччу. Знаёмы лес сустрэў ціхім, задумлівым шэптам.

Схаваўшы пад выварацень рацыю, ён да самага ўсходу сонца прабіраўся да партызанскай зоны з думкамі пра заданне, пра маці, вёску. Пра яе, Ніну.

Раніца ў той дзень выдалася нейкая насцярожаная. Манатонна ціўкалі птушкі, спалохана лопалі крыллем, пырскаючыся халоднай расой, дзікія качкі. Дыміўся дзе-ні-дзе туман.

— Хэндэ хох!..

Голас з-за дуба выбіў яго з задумення і прыімусіў нырнуць у гусцеж лесу, шукаючы паратунку.

Аўтаматная чарга ссекла на плячо некалькі галінак...

Леанід ведаў свой лес, брады, раку Віць... «Толькі б дабегчы да ракі, толькі б дабегчы...» — мільганула ў галаве. Ногі правальваліся ў месіва твані, спаўзалі з купін. Гразь плюхала ў ботах. Ён чуў, як трашчала голле, каўкала дрыгвяністая глеба. «Што ж не страляюць?» Крокаў праз колькі ён здагадаўся: «Хочуць узяць жывым».

«Трэба скінуць гімнасцёрку, — цюкнула яму, калі ён дабег да ракі.— Пакласці яе перад ботамі. Хай тады акружаюць парашутыста... А тым часам — у раку. На тым беразе — партызанская зона...»

Гадзіны праз дзве Леанід быў у партызанскім лагеры. I тут успомніў, што разам з гімнасцёркай трапіў у рукі ворагаў здымак.

Праз тыдзень, ліпеньскай ноччу, Леанід наведаў маці. Ад радасці тая не ведала, што рабіць. Стаўляла на стол то малако, то халодную бульбу, якая засталася ад вячэры, то прыносіла сала. I расказвала ўсё пра вясковыя і лясныя навіны.

Леанід доўга не рашаўся спытаць пра Ніну. Толькі перад самым світаннем, калі трэба было адыходзіць, ён не вытрымаў:

— Мама, а дзе цяпер Ніна Лучанка?

— Няма яе ўжо, сынок... Павесілі фашысты ўчора... Там, каля леснічоўкі... Кажуць, яна трымала сувязь з Масквою. Бо ў кішэні нейкага парашутыста знайшлі яе здымак. Відаць, да дзяўчыны пасылаўся чалавек... На допыце маўчала, кажуць. Нікога не выдала...

...Крочыць Леанід Акіімавіч лясною дарогай...

Праходзіць лета, пачынае журботна курлыкаць жураўліная восень, затым снягі, а Леанід Акімавіч ходзіць і ходзіць гэтаю дарогай, па якой фашысты вялі на смерць яе, Ніну...