Белы гарлачык [Алесь Савіцкі] (fb2) читать онлайн

1

Васіліна, лежачы на канапе, гартала кнігу ў чырвонай вокладцы і неахвотна, з ноткамі крыўды ў голасе, пярэчыла сваёй сяброўцы.

— Во прычапілася! Мо сто разоў казала — не паеду. I ўсё...

Адэля — сяброўка Васіліны — прыладжвала вялікую брошку да блакітнага плацця. Яна ўважліва паглядала ў люстэрка і абыякава кінула:

— Ну і ляжы сабе. Сама ведаеш — пад ляжачы камень... Ага, нарэшце зашпіліла. Цяпер... цяпер...

Адэля дастала з маленькай скрыначкі перад люстэркам «Белы бэз», — гэтыя духі вельмі падабаліся ёй,— адліла трошкі на далонь і ўзялася прыгладжваць валасы. Рукі ў яе былі каштанавыя ад загару.

Кожны раз, бачачы адэліны прыхарошванні, Васіліна здзіўлялася: што толькі рабілася з гэтай дзяўчынай у блакітнай сукенцы! У паласатай хустачцы і заплямленым камбінезоне, які ад вапны і цаглянага пылу страціў свой даўнішні зеленаваты колер, Адэлю на рабоце нялёгка было пазнаць сярод іншых тынкоўшчыц брыгады, дзе яна працуе разам з Васілінай. Затое ў блакітным плацці яна ніяк не магла згубіцца сярод сябровак: хлопцы так і паглядалі на яе.

Гледзячы на адэліны старанні, з якімі тая збіралася на гарадскую маёўку ў лес, Васіліна адчула слабую непрыязнь да сяброўкі. У яе вачах на нейкі момант запалілася злосная зайздрасць: «Бэз! Хлопцаў і так не адбіцца». I адразу ж пагасла: «Харошая яна, адкрытая». Зноў варухнулася ў сэрцы сумненне. Можа, паехаць і мне? I ўсё яшчэ вагаючыся, сказала:

— Застаюся!

I дадала павесялеўшым голасам, дабрадушна смеючыся:

— Навошта губы фарбуеш? I туфлікі гэтыя... Пашкрабаеш у лесе. Яны ж не ідуць да светлага...

Адэля махнула рукой:

— Дзівачка! Хлопцы толькі на гэта і глядзяць. Ім падабаецца. Ну, бягу!

Застаўшыся адна, Васіліна доўга ляжала на канапе, не кранала кніжку. Думкі апанавалі Васіліну.

Людскі тлум у калідорах будтрэстаўскага інтэрната сцішыўся: маладыя рабочыя паехаліі ў лес на маёўку, Паехала туды і Адэля. I нічога не змянілася ў пакоі пасля таго, як зачыніліся за ёй дзверы. Стаяць два ложкі з высокімі падушкамі. Скрозь фіранкі прабіваецца сонечнае святло: на падлозе ўзорыстая мярэжка.

За акном расце стары ясакар. Вецер гойдае галіны, і таму мярэжка на падлозе варушыцца, амаль няўлоўна для зроку мяняе свае абрысы. Здаецца, бягуць белыя ад пены хвалі. I Васіліна ўяўляе сабе Дзвіну: раптам яны ператвараюцца ў вялікія шэрыя і няроўныя плямы, нагадваючы тынкоўку, калі яе пакінуць на ноч у скрыні. Так зрабіла Васіліна ў першьш дні працы ў трэсце. Брыгадзір сварыўся тады на маладых тынкоўшчыц, і болей за ўсіх дасталося Васіліне, хоць была яна вінавата меней, чым хто.

Васіліна пачынае глядзець на столь. Там таксама мільгаюць шэрыя няроўныя плямы, святлеюць, расплываюцца, зноў гусцеюць і раптам зліваюцца ў абрысы нейкага твару. Кучаравыя валасы варушацца, бровы дрыготка выгінаюцца: па ўсяму твару блукае лагодная ўсмешка. «Якая прыгожая дзяўчына,— думае Васіліна,— але чаму ў роце цыгарка? Не, гэта — хлопец. Вядома ж!»

Сэрца пачынае стукаць гулка, быццам нехта пстрыкае сагнутым пальцам па вокладцы кніжкі, што ляжыць на грудзях. Васіліна ўглядаецца ў абрысы незнаёмага твару на столі, але там ужо няма ніякіх абрысаў, а толькі скачуць дрыготкія цені. Гэта вецер наляцеў на дрэва, галіны выгінаюцца, лісце трапечацца.

Пад гамонку лісця нараджаюцца ў Васіліны тужлівыя думкі: «Непаблажлівы твой лёс, Васіліна. Непаблажлівы. Зрабілася выдатнай тынкоўшчыцай — добра. Прэмію далі перад святам — таксама добра. Але навошта тая прэмія, і ці ў гэтым шчасце? А калі не ў гэтым, то ў чым жа? У дваццаць чатыры гады трэба гэта ўжо ведаць... Дзяўчаты паехалі на маёўку ў лес. Там весялосць, хлопцы. Адэля казала, што сёння будзе танцаваць толькі з Міколам, каб Сцяпан дужа не задаваўся і нос угару не задзіраў. Шанцуе людзям... А ўсё прыгажосць! Адэля прыгожая, дык хлопцы ля яе ўвіваюцца. А Васіліна нават не ведае, што такое пацалунак... Яе ніхто з хлопцаў не запрашаў на гулянкі, ніхто не чакаў дзе-небудзь у садочку ці ля ракі. I, відаць па ўсім, чакаць не будуць... Васіліна непрыгожая.

Раней, калі вучылася, такіх думак не было: яна ведала, што знойдзе сваё шчасце, выйдзе замуж, будзе мець сям’ю, дзяцей. Нічога гэтага няма. Тое вялікае і незразумелае, але чаканае з дня на дзень, не прыйшло і, здаецца, ужо не прыйдзе. Гэтулькі дзяўчат панарасло!.. Маладыя, прыгожыя. I вучоба скончана. I працуе Васіліна ўжо даўно. Яе ніхто не пакахаў. Што ж застаецца? Чакаць? Чаго? Каго? I адкуль? Да трыццаці гадоў?..

Васіліна злосна загортвае кнігу.

— I няхай. Мне ніхто не патрэбен. Ніхто!

На столі скачуць сонечныя плямкі, Васіліна толькі цяпер думае здзіўлена пра тое, адкуль маглі з’явіцца яны на столі. «Сонца свеціць зверху, а цені таксама на столі? А-аа! Люстра кладзе адбітак...»

Цені нагадваюць Васіліне Дзвіну ў паводку. Яна заплюшчвае вочы і выразна бачыць раку, крыгі, што наплываюць адна на другую і пеняць вакол сябе ваду. Мільгаюць у думках цудоўныя малюнкі, ад якіх трошкі кружыцца галава, соладка і прыемна замірае сэрца. Можа ж здарыцца такое, што на крызе апынецца маленькая дзяўчынка. Тады Васіліна смела кінецца ў ваду, выратуе яе, але сама захварэе і памрэ. Усе збяруцца вакол труны, будуць хваліць яе ўчынак, шкадаваць, што не заўважалі раней такой мужнай дзяўчыны. Нават заплачуць некаторыя, асабліва той хлопец з шостага ўчастка, які працуе там кранаўшчыком. У сэрцы Васіліны гэта ўсё роўна не выклікае спагадлівасці: так і трэба... Няхай!..

Столь зноў зрабілася аднолькава белай, плямкі і цені зніклі: сонца асвятляе толькі падаконнік. Васіліна перавяла позірк на кнігу. 3 вокладкі зірнулі на яе прыгожыя літары назвы — «Вяснянка». Гэтую аповесць яна чытала некалькі разоў, але заўжды, калі робіцца тужліва, яна перагортвае старонкі і знаходзіць нешта такое, што імпануе яе пачуццям. Галоўную гераіню кнігі — ганарлівую і смелую дзяўчыну — таксама завуць Васілінай. Ёй часта здаецца, што гэтая кніга напісана пра яе, Васіліну Хацько, якая працуе тынкоўшчыцай і жыве ў адным пакоі з Адэляй. Яна стараецца быць падобнай на тую Васіліну, што ў кнізе, хоць і ведае, што гэта немагчыма. Тая дзяўчына хораша так гаворыць, дужа прыгожая.

Васіліна прыціснула кніжку да грудзей і падышла да вялікага люстэрка. Такіх люстэркаў прывезлі ў інтэрнат нямнога. Даведаўшыся, што на ўсе пакоі іх усё роўна не хопіць, Адэля пабегла да каменданта. Яна гаварыла потым, што той і слухаць не хацеў, казаў, вялікія люстэркі будуць даваць для пакояў, дзе жывуць па тры чалавекі, але потым памякчэў і сказаў, што дзеля прыгожай дзяўчыны ён можа крышачку змяніць загад свайго начальства. Адэля дамаглася свайго: люстэрка паставілі ім. Васіліна ж пэўна не змагла б зрабіць гэтак. «Так, так, не змагла б. 3 табой ён нават і размаўляць бы не стаў,— маўкліва кіўнула ёй галавой другая Васіліна з люстэрка.— Ты паглядзі толькі на сябе. Валасы чорныя і прамыя, як пруткі. Твар схуднелы, а нос... Вочы — вугольчыкі: калючыя, злосныя...»

Васіліна ўздыхнула: «Не, у кніжцы іншая!»

За акном пачуліся дзіцячыя галасы. Пад дрэвам забаўлял'іся дзеці. Хлопчык у кароткіх штоніках цягнуў за вяровачку чырвоны грузавічок з пяском. У кузаве былі пасаджаны дзве лялькі. Хлопчык, склаўшы губы гудочкам, заўзята надзімаў шчокі і гучна, быццам нехта замінаў яму ехаць, трубіў. За грузавічком ішлі тры маленькія дзяўчынкі ў запэцканых плацейках; адна несла вялікую ляльку, для якой, відаць, не хапала месца ў грузавічку, а другія трымалі ў руках маленькія букецікі кветак. Дзяўчаткі нешта спявалі, але іх спеў заглушала дужае і ганарыстае гудзенне хлопчыка.

Яна захінула фіранку. Па краях губ ляглі зморшчкі, а ў вачах — памякчэўшых і ўсё яшчэ радасных — нарадзіўся водсвет пакрыўджанасці: дзіцячы грузавічок нагадаў ёй Адэлю і сябровак, якія паехалі на машынах у лес.

Зашамацела фіранка. У твар Васіліны дыхнула цёплым паветрам, і ёй здалося, што яна стаіць у кузаве машыны, трымаючыся за кабінку. Дарога ў сонечным бляску. Спяваюць дзяўчаты, хусцінкі трапечуцца, як крылы. Уся істота спявае, і сэрца рвецца наперад, у блакітную далеч, адкуль ляціць свежы і пругкі вецер...

Васіліна падбегла да шафы, усміхаючыся зняла з вешалкі стракатае летняе плацце. Спакавала ў чамаданчык рэчы, якія маглі б спатрэбіцца на рацэ, але пайшла з пакоя не адразу: пастаяла трошкі, разважаючы аб нечым. Ёй здалося: нешта такое дужа важнае не зроблена. Позірк упаў на паліцу з кнігамі. «А-аа! Вунь што. Ледзьве не забылася». Яна адкрыла чамаданчык і паклала туды кніжку, у якой апавядалася пра цудоўную дзяўчыну Васіліну.

2

Даехаўшы да лесу на аўтобусе (машыны рэйсавалі спецыяльна на гэты дзень), Васіліна доўга шукала сваіх сябровак. Яна шукала іх ля столікаў, пастаўленых проста ў засені ялін, ля шэрых бочак, у якіх стаялі вялікія бляшанкі з марожаным, пераходзіла палянкі, дзе пад гармонік танцавалі на траве. Адэлі нідзе не было, і Васіліна, ужо зусім страціўшы надзею знайсці яе ў гэтым вялікім па-святочнаму стракатым натоўпе, зноў выйшла на гасцінец. Але ўбачыла яшчэ больш позніх пасажыраў, якія, смеючыся і размахваючы клуначкамі, выскаквалі з аўтобусаў. Васіліна ўзрадавалася, што не апошняй прыехала на лясное свята.

За гасцінцам пачынаўся сасновы гай. Дрэвы раслі рэдка, сонца добра прыпякала шурпатыя, таўшчэзныя ствалы, і ад іх аддавала гарачынёй, моцна разагрэтай смалой. Сосны цягнуліся да самага яру, у гэтых месцах крутога і высокага, апавітага вузлаватымі, пад колер чырвонай гліны, карэннямі. Ля вады, як і ў лесе, стракацелі хусткі дзяўчат, на чаўне іграў гармонік.

Стаміўшыся ад доўгіх пошукаў, Васіліна знайшла сабе месца на беразе і легла на гарачым ад сонца пяску. Побач са смехам і жартамі кружыліся вакол каменя дзяўчаты. Яны паклікалі яе на даламогу, і Васіліна ахвотна пайшла да іх.

Вывернуўшы камень, дзяўчаты адкацілі яго ўбок і паселі на ім. Васіліне за асаблівую стараннасць далі першае месца. Камень быў халодны, быццам з жалеза зроблены. Потым дзяўчаты пабеглі купацца. Разам з усімі Васіліна пырскалася вадой, з падробленым жахам войкаючы ад халодных кропель, гушкалася на хвалях, якія пакінуў за сабой кацер, гуляла ў валейбол, каб сагрэцца.

Мячык быў цяжкі і коўзкі — дзяўчаты паспелі ўжо намачыць яго ў рацэ. Васіліна даўно не была на валейбольнай пляцоўцы і таму гуляла з нейкім смешным пачуццём сарамлівасці за гэты дзіцячы занятак. I ўсё ж ранейшы спрыт жыў у яе руках: пальцы на кароткае імгненне дакраналіся да мяча, і ён узлятаў высока ў паветра. Нехта, ударыўшы няўдала, выбіў мячык за круг. Васіліна павярнулася, хутка і лёгка, нібы вавёрка, скочыла ўслед за ім. Падаючы на пясок, яна кароткім ударам перахапіла мячык, і ён зноў узляцеў у самую сярэдзіну ігракоў.

Хлопцы, што стаялі непадалёк, заварушыліся. Адзін з іх заўважыў:

— Спрытна!

Ён стукнуў па шакаладных ад загару грудзях, зухавата насунуў квадратную белую шапачку, зробленую з насоўкі, і дадаў:

— Нешта цыганскае... Аго-оонь дзяўчына! Пайшлі знаёміцца...

Дзяўчаты дазволілі стаць хлопцам у круг. Васіліна гуляла цяпер і хвалявалася, як гэта часта было на экзаменах у школе, а калі гульня скончылася, ёй зрабілася нават трошкі крыўдна. Хлопец у белай шапачцы падышоў да Васіліны і сказаў ні то жартам, ні то сур’ёзна:

— Вы добра гуляеце. Пазайздросціць можна...

— Што вы! — Яна адчула, што чырванее.— Зусім дрэнна... Развучылася...

Знаёмячыся з хлопцам, Васіліна назвала сваё імя і адразу ж адчула, што разгубленасць знікла. У пахвальных словах яна пачула ненатуральнасць і глыбока захаваную кпіну. Погляд яе зрабіўся падазроным і недаверлівым. А хлопец ёй спадабаўся адразу ж! У яго быў загарэлы твар, і таму вялікія сінія вочы здаваліся незвычайна светлымі і зубы, калі ён усміхаўся, таксама незвычайна белымі, бялявымі былі і бровы. I імя ў яго трошкі смешнае — Віцька. Ён так і сказаў «Віцька», папрасіў гэтак зваць яго, дадаўшы, што ён да таго прывык і ўсе ягоныя сябры іншага імя за ім не прызнаюць.

У горад яны вярталіся разам. Час быў яшчэ ранні. Васіліна ахвотна адмовілася ехаць на аўтобусе і згадзілася ісці берагам ракі. Гэта, праўда, трошкі далей, але затое цікава. Ды і як было адмовіцца, калі Віцька так настойліва прасіў...

Яна ішла басанож па пясчанай стужцы, што намыла вада на прыберазе. Туфелькі нёс у чамаданчыку Віцька. Часам хвалі колка казыталі ногі, і яна смяялася. У маленькім заліўчыку, сярод рознага багавіння, якое размерана гойдалася ад плыні, Васіліна ўбачыла белую кветку.

— Глядзіце, гарлачык! Белы гарлачык!

Віцька храбра рынуўся ў ваду, дастаў гарлачык, абтрос яго і падаў Васіліне:

— Шчаслівыя! Такія гарлачыкі на рацэ рэдка стрэнеш...

Сарамліва і ўдзячна ўсміхаючыся, яна ўзяла з віцькавых рук кветку. Белыя пялёсткі, запакаваныя ў зялёныя крышачкі, яшчэ развінуліся слаба, сярэдзіна гарлачыка была закрыта. Васіліне здалося, што яна трымае ў руках цудоўную казачную скрыначку, аздобленую смарагдамі, якую нельга адчыняць і глядзець, што там у сярэдзіне, бо тады, як гэта гаворыцца ў казцы, сама скрыначка знікне. Асцярожна кратаючы пялёсткі, яна папрасіла:

— Будзем шукаць. Можа яшчэ знойдзем...

Сярод багавіння тырчаў светла-зялёны, падобны на сліву, гарлачыкавы пухірок. Віцька хацеў сарваць і яго, але яна сказала, што рваць няможна, трэба пачакаць некалькі дзён. Ён згадзіўся. Расцвіўшых гарлачыкаў больш нідзе не было. Ля берага расла востраканечная асака, якая ад сонечнага бляску здавалася жаўтаватай і шамацела на ветры, як пасохлы чарот увосень. 3 нейкім жалобным крыкам ляталі над вадой птушкі. Васіліна прыслухоўвалася да гэтых птушак і адчувала: у сэрцы то знікае, то паяўляецца незразумелая дваістасць, падазроная недаверлівасць да Віцькі і баязлівасць таго, што ён можа знікнуць і яна застанецца адна.

Ля другога ручая, што стрэўся на іх шляху, вербалозы і чаромха спляліся ў суцэльны гушчар. Віцька прапанаваў:

— Пойдзем пасядзім у засені...

Васіліне здалося, што ён падміргнуў правым вокам:

— Адпачыць не пашкодзіць. Гэткі шлях прайшлі...

Яна паглядзела на гушчар. Густое лісце варушылася неяк загадкава і змрочна, нібы шаптала: «Не ідзі туды!» I вада ў рацэ быццам пацямнела, страціўшы сваю ранейшую срабрыстасць. Яны толькі ўдваіх! Рашуча сказаўшы сабе «не пайду», Васіліна спалохана падумала: «Ліха яго ведае, што ён за чалавек, возьме што-небудзь благое зробіць і ў ваду кіне. Ці скочыць з чамаданчыкам у хмызняк. А ў чамаданчыку туфлі...»

Ад гэтых думак ёй зрабілася страшна. Яна папрасіла ў Віцькі чамаданчык, знарок пакорпалася ў ім, на запытальны віцькаў позірк адказала з падробленай узрадаванасцю:

— Здалося, кніжку ў лесе згубіла, а яна тут ляжыць. Ха-ха! Ай, глядзіце, што гэта там за птушачка...

Васіліна запыталася пра гэта, каб адцягнуць віцькаву ўвагу, сабрацца з думкамі аб паводзінах у далейшым. Чамаданчык яна ўжо больш Віцьку не аддала, паскорыла хаду і ўвесь час прыслухоўвалася з трывогай да крокаў за спіною.

Яна так і не паспела дадумацца, што ёй рабіць у выпадку віцькавага нападу. Зялёны гушчар скончыўся і наперадзе, у сіняватай смузе, узніклі белыя гмахі горада. Па рацэ, кіруючыся ў іх бок, плылі чаўны. Васіліна ўздыхнула з палёгкай і вінавата паглядзела на Віцьку: ёй зрабілася сорамна за благія думкі аб ім.

Праз поўгадзіны яны падышлі да горада. На рагу вуліцы, што вяла да замчышча і ўзвышалася над берагам ракі, Васіліна сцішыла хаду і нясмела, крыху бянтэжачыся, заўважыла:

— Вось мы і дома. Мне тут непадалёчка, праз замчышча. Дзякую!

Яна вымаўляла словы і не ведала, навошта гаворыць іх. Сэрца поўніла іншае пачуццё. Ёй хацелася, каб Віцька ішоў з ёй далей і, увогуле, не пакідаў яе адну. Яна злавалася на самую сябе за тое, што схлусіла яму і не змагла сказаць праўду.

Вецер варушыў палын на схілах замчышча. Лісцё паварочвалася то адным, то другім бокам, і ад гэтага палыновыя купінкі хутка мянялі колер — то рабіліся бледна-зялёнымі, то сівелі, быццам пасыпаныя попелам. Васіліна адчувала гаркаваты пах палыну, змешаны з пылам, а таму яшчэ больш рэзкі і непрыемны, і ліхаманкава думала, каб сказаць штон-ебудзь разумнае, сур’ёзнае. Перад вачыма вагалася сівая палыновая гара, і Васіліна сказала, каб толькі не маўчаць:

— Палын. Разагрэўся на сонцы. Увечары ён пахне, а цяпер...

I адразу ж прыйшла думка, ад якой Васіліне зрабілася няёмка. Віцька можа падумаць, што яна дагаворваецца з ім пра вечар. Але ён толькі затрымаў яе руку і, паглядаючы ў вочы Васіліне, запытаў глухавата, нібы загадваючы:

— Заўтра ў кіно пойдзем. На другі сеанс. Буду чакаць ля тэатра...

Васіліна адчула, што дужка чамаданчыка зрабілася гарачай, рука з ёю спацела. Вейкі ў яе здрыгануліся, і яна, зрабіўшы выгляд, што нешта трапіла ў вока, узялася церці яго. Нечаканая прапанова ўзрадавала, але Васіліна наважылася было, як гэта вучыла яе Адэля, згадзіцца не адразу. Падумаўшы пра тое, яна спалохалася, што Віцька можа пакрыўдзіцца, змяніць свой намер, і адказала таропка:

— Добра. Я прыйду.

Віцька ўсміхнуўся весела. Яна развіталася сарамліва, не ўзнімаючы вочы, а калі адышлася, то азірнулася, паглядзела яму ўслед. Віцька крочыў па вуліцы, хістка паводзячы плячыма, быццам матрос, які нядаўна пакінуў карабель і сышоў на зямлю. 3 пачуццём ласкавасці, якое раптоўна прыйшло да яе, Васіліна падумала: «Харошы». I ад таго, што нават у думках адважылася на такое, яна спалохалася, дакранулася рукамі да шчок: «Ай, што гэта я... Ці ж можна?!»

Узбіралася яна на замчышча хутка, лёгка пераскакваючы прыступкі лесвіцы.

3

Брыгада, у якой працавала Васіліна, атынкоўвала фасад жылога дома. З рыштаванняў ёй быў добра выдзён горад у зеляніне дрэў, што пышна забуялі ў апошні год і кідалі на зямлю наямлю шырокі цень. За цэнтральнай плошчай, ля замкавай гары, стужкай лягла Дзвіна, якая адсюль, з рыштаванняў, здавалася зусім не блакітнай, а крышачку зеленаватай, пад колер лісця. На павароце ж рака была шырокай. Здаецца, адтуль яна ўбачыла горад, калі ішла разам з Віцькам.

Прайшло ўжо амаль з тыдзень пасля таго дня. Сустракалася яна з Віцькам кожны дзень.

Яны забіраліся ў самыя зацішныя куткі скверыкаў і сядзелі там да змрокаў. Яна саромелася людзей і толькі ўвечары, калі яны шпацыравалі па алеях скверыка, дазваляла яму ўзяць яе пад руку.

Віцька расказваў пра рамонтны завод, дзе працуе шафёрам.

Ён быў дужа ласкавы, і яна пачынала верыць кожнаму яго слову. Смешнымі здаваліся ёй жахі тады, на рацэ. Адэля, праўда, не хваліла яе за такія паводзіны і сказала, што трэба даведацца спачатку, што гэта за хлопец такі, а потым ужо нешта рашаць. Васіліна не слухалася такіх перасцярог, яна казала, што Віцька слаўны, не такі, як іншыя. А сябе ўпікала: «Навошта я пахвалілася знаёмствам. Віцька правільна папярэджваў, каб яна нікому не казала. Цяпер Адэлі ні слоўца яна не скажа. Досыць!»

Аднойчы, скончыўшы працу, яна хуценька паабедала ў трэстаўскай сталоўцы і пабегла ў інтэрнат. Прыбегла ў свой пакой і адразу ж стала пераапранацца. Адчыніла шафу, дзе віселі плацці, і задумалася: «Мо гэтае, у кветкі? Не, надзявала яго ўчора. Касцюмчык ужо трошкі паношаны. Для тэатра ён не падыдзе...»

Віцька запрасіў яе сёння ў тэатр. Яна рыхтавалася да гэтага вечара, адчуваючы нешта вялікае і сур’ёзнае. Позірк спыніўся на шаўковым плацці, якое было пашыта да майскага свята, але Васіліна ў ім так і не была на вуліцы. Ад радасці яна пакруцілася і заспявала.

— Ха-ха-ха! — засмяялася Адэля.— Вось як гіне наша сястра! Памятаеш, што раіла мне ў нядзелю? «Плацце прасцей... Туфлікі пашкрабаеш...» А сама?.. Ха-ха-ха!

— Ай, сціхні!.. Што, як не спадабаюся яму сёння?

— У гэтай сукенцы? Дзівачка. Ён — твой цяпер. Павер мне. Які ж ён, растлумач!

— Ён?.. Ведаеш...Ну, я ж табе казала — шафёр.

— Не, ты мне падрабязней. Які з твару...

— Ну... Вочы ў яго такія светлыя, харошыя!

— Давай лепш «бэзам». У мяне рука на хлопцаў шчаслівая. А твайго мне б паглядзець адным вокам. Я табе ўсё пра яго адразу скажу,— пырскаючы духамі, раіла Адэля.— А ты дзеўка нішто, калі прыбралася...

«Паглядзець? Бачыш! Пакажы, а ты адаб’еш яго ў мяне»,— раўніва падумала Васіліна, расчэсваючы непаслухмяныя валасы.

— Досыць! Досыць! Куды ты льеш столькі! — смеючыся, казала яна, і ўвесь час на яе твары блукала радасная ўсмешка, а вочы блішчалі.

Гэты ўзнёслы настрой цяжка было схаваць. Васіліна ішла па вуліцы, і ўсе людзі здаваліся ёй вясёлымі.

Віцьку, які стаяў непадалёк ад тэатра і чытаў афішу, яна пазнала адразу. Ён быў у шэрым касцюме, жоўтых туфлях на тоўстай гумавай падэшве і трымаў у руках невялічкі пакунак, загорнуты ў газету. Вітаючыся з ім, яна папрасіла дараваць за спазненне і таму не заўважыла, што Віцька таксама крыху бянтэжыўся, здзіўлена аглядаючы яе з галавы да ног. Але калі яна ўзняла вочы, ягоны твар ужо быў вясёлы і трошкі самаўпэўнены.

— Гэта мне прабачэння прасіць. Білетаў не дастаў. Раскупілі... Можа проста пойдзем куды-небудзь?

Васіліна ўзрадавалася, што білетаў няма. Толькі цяпер яна падумала пра тое, аб чым раней не разважала. Калі яны пойдуць у тэатр, прыйдзецца ўваходзіць у залу, дзе на іх будуць усе глядзець, магчыма, знаёмыя, прыйдзецца саромецца, адказваць на прывітанні, нешта казаць пра Віцьку. Гэтага яна не хацела і згадзілася ісці з ім, каб застацца адзін-на-адзін. Яна была рада за тое, што ён зразумеў яе пачуцці і прапанаваў пайсці з тэатральнай плошчы.

Ідучы разам з Віцькам па вуліцах, Васіліна неяк таропка адказвала на запытанні, пра нешта пярэчыла, але спрачалася неахвотна, нясмела і адчула сябе вольна толькі тады, калі яны, даехаўшы аўтобусам да прыгарада, выбраліся на палявую дарогу, зрэзаную глыбокімі, але прасохлымі калдобінамі.

Ішлі павольна. Сонца яшчэ высока стаяла над лесам. Сярод бярозавага ўзлесся, куды яны трапілі, збочыўшы з дарогі ля масточка, стаяла цішыня, якая бывае пасля гарачага летняга дня. Дзве ялінкі, кучаравыя, з доўгімі і густымі лапкамі, ганарліва выглядалі з бярэзнічку.

— Глядзіце, ялінкі-сястрынкі! —узрадавалася Васіліна і пабегла да іх.

Віцька пакрочыў услед. Ён падышоў да ялінак, па-гаспадарску агледзеўся вакол і пачаў ламаць бярэзнік.

— Нашто вы? — абурылася Васіліна.— Такая бярозка была...

— Шкада? Ха-ха! На наш век іх хопіць! Затое пасядзець добра... Ох-оо-о! — засмяяўся Віцька і шмякнуўся на бярэзнік.

Ён скінуў пінжак і хуценька, каб не заўважыла Васіліна, сунуў нешта пад ялушку. Падсцілаючы пінжак, ён гаварыў не ўзнімаючы галавы, і таму голас яго быў трохі хрыплаваты:

— Слаўна тут. Мой пакуначак нам ай як спатрэбіцца. Згода?

Ніякай пэўнай думкі наконт гэтага ў Васіліны не было. Яна не разважала над тым, што за пакунак у Віцькі, і цяпер здзівілася, калі ўбачыла, што Віцька цягне з пакунка гуркі, каўбасу і сыр, нарэзаны тоненькімі лустачкамі. Чамусьці адразу і ёй захацелася есці. Яна праглынула сліну — гэта не засталося па-за ўвагай Віцькі — і пачырванела пры думцы, што прыйдзецца есці яго пачастунак. Каб схаваць сваю ніякаватасць, Васіліна нахілілася да ялінкі і пакратала пальцамі шыпулькі:

— На поўвяршка выцягнуліся. А мя-яякенькія...

Віцька сунуў руку пад ялінку, гучна забразгаў там нечым і, хітравата прыплюшчыўшы вочы, дастаў бутэльку віна. Ён урачыста паставіў яе пасярод газеціны. Увесь выгляд яго быццам казаў: «Гэта жартачкі! Але ж задумаў я няблага»...

Віцька разрэзаў гурок напалам, выскраб нажом сярэдзіну і ператварыў агурковыя кавалкі ў кілішкі. Потым ён падрэзаў ім донцы, паставіў на стары пяньчук і пачаў наліваць віно.

Васіліна рашуча запярэчыла: «Што вы, піць я не буду», хоць у думках была ўзрадавана і віцькавай гаспадарлівасцю, і кілішкамі, і тым, што дужа хочацца есці.

Васіліна згадзілася выпіць адзін кілішак, даўшы строгае абяцанне, што ні кропелькі больш. Потым Віцька ўзяўся даводзіць, што кілішак зусім маленькі — дзве лыжкі, не больш. Яна агледзела яго, убачыла, што ён гаворыць праўду, і зноў згадзілася на кілішак, але каб Віцька выпіў тры, бо ён жа мужчына і сорамна піць віно аднолькава з ёй. Віцька не пярэчыў.

Бутэлька незаўважана апусцела. Апошні кілішак ён паклаў проста ў рот, гучна захрумкаў і спытаў: «Кілішак я з’еў, можа і бутэльку?» Васіліне зрабілася дужа весела. Яна паспрабавала зрабіць тое ж самае, але кілішак, у якім было трохі віна, аказаўся непамерна вялікім, прыйшлося падрэзаць яго.

Яна сама сабе заўважыла, што ўсё вакол — і неба, і дрэвы — смяюцца і патроху вагаюцца. Напоўлежачы на віцькавым пінжаку, яна закінула галаву і гучна засмяялася. Галава зрабілася нейкай дужа цяжкай і сама апусцілася долу. Васіліна сашчапіла рукі, паклала іх пад галаву і зноў засмяялася, адчуваючы салодкую млявасць ва ўсім целе.

Над яе тварам навіслі тонкія лапачкі ялінкі. Васіліна прыкрыла павекі. Сіняе неба над галавой стала подобным на вялікае возера, шыпулькі склаліся ў абрысы нейкага карабельчыка. Вось ён пагойдаўся, пагойдаўся і паплыў морам. I раптам чорная калматая хмара напаўзла на яго, праглынула. Васіліна расплюшчыла вочы і войкнула ад жаху: па шыпульках поўз вялікі чорны жук:

— Ай, Віценька! Жук, які страшэнны!.. Во ён, во, на шыпульках...

Віцька даў жуку пстрычку. Жук адляцеў некуды ўбок. Ёй зрабілася шкада жука, і яна лёгка, сама здзіўляючыся сваёй смеласці, кранула віцькаву руку:

— Навошта? Ён жа нічо...

Яна не дагаварыла, адчуўшы на сваіх вуснах губы; спалохалася, заплюшчыла вочы і ляжала нерухома, баючыся нават пакратаць рукой, прыслухоўваючыся да таго незвычайнага, што робіцца ў сэрцы. Гарачыня разлілася па твары. Васіліне здалося, што нехта дужы ўзняў яе і нясе да вялікага вогнішча, ад якога патыхае гарачынёй і цяжка дыхаць...

Віцька цалаваў яе ў шчокі, бровы, шыю. Яго рукі паспешліва гладзілі валасы, расшпільвалі плацце... Васіліна расплюшчыла вочы, адштурхнула Віцьку:

— Не трэба, не трэба! Што вы робіце?

Ён цягнуў яе да сябе, гладзіў, прасіў сесці. Васіліна баранілася ад яго рук і паўтарала, быццам просячы прабачэння:

— Навошта гэта? Не трэба, не трэба!

Нечакана Віцька прыўзняўся, тузануў яе за руку, злосна вылаяўся:

— Недатычкай якой прыкідваецца! Глядзі ты! Насатая...

Яна паглядзела на яго, разгублена міргаючы. За адно кароткае імгненне пранеслася ў думках усё тое, што адбылося за апошнія дні. Ясакар пад акном. Пярэстая мярэжка на столі. Знаёмства ў лесе. Бляск сонца і вады. Коўзкі мячык. Белы гарлачык і, падобны на сліву, пухірок сярод рачнога багавіння. Сівы палын на замчышчы. Вечаровы шэпат лісця ў скверыку. Ласкава ўсміхаецца высокі хударлявы хлопец. Ён сарамліва гаворыць, што білетаў няма. Але чаму такая дваістасць у ягоных вачах?

Васіліна палахліва ўбачыла, што віцькаў твар змяняецца. Усе такія родныя абрысы адплываюць некуды далёка, далёка, знікаюць і нараджаюцца другія вочы. Не, гэта ўжо незнаёмы ёй чалавек. Недзе яна бачыла такі твар. Але дзе? Ліхаманкава круціліся ў галаве думкі... Не, прыгадаць цяжка... I зноў цягнуцца гэтыя рукі... Яна адштурхнула яго і закрычала:

— Сорамна гэта! Брыдка!

Штуршок быў не так што моцны, але Віцька, які цягнуўся да Васіліны, не чакаў гэтага і паваліўся пад ялінку.

Васіліна кінулася бегчы. Слёзы туманілі ёй шлях. Адна і тая ж думка штурхала яе ў плечы, прымушала бегчы, не спыняючыся: «Якое ён мае права? Якое?..»

Усё яшчэ сінявае неба вісела над зямлёй. На траву клалася раса. Сцежка скончылася. Вось той масток, дзе яны збочылі. Васіліна ўзбегла на дарогу. Чорныя туфлікі абляпіў густы пыл, і яны зрабіліся вялікімі і непрыгожымі. Яна хацела абдерці іх, сарвала жмуток травы. Удалечыні паявілася віцькава постаць. Васіліна кінула траву і шпарка, не аглядаючыся, пакрочыла ў бок горада.

* * *

Прайшло некалькі дзён. Васіліна нічога не сказала сваёй сяброўцы Адэлі пра выпадак, што адбыўся ў лесе. Але думкі аб ім штохвілінна круціліся ў галаве. Думаючы пра той вечар, яна прыгадвала сіняе неба, маладыя ялінкі, усміхалася і шукала апраўданне паводзін Віцькі. Калі яна ўжо зусім наважвалася ва ўсім дараваць яму, у памяці ўсплывалі словы абразы, і рашэнне прападала.

Учора брыгадзір пасварыўся на яе за дрэнна зробленую тынкоўку. Адэля заўважыла неяк жартам, што Васіліна гаворыць ноччу скрозь сон. Яна спагадліва маўчала і зрабілася надта клапатлівай. Ад гэтага Васіліне было яшчэ цяжэй, а расказваць пра ўсё сяброўцы яна не жадала.

У суботу праца была асабліва цяжкая. Васіліна ішла ў інтэрнат, схіліўшы галаву, адчуваючы ў руках і плячах цяжкую стомленасць. Дзверы пакоя былі незамкнёныя. Адэля некуды пайшла. Васіліна падумала, што на раку па ваду сёння не пойдзе. Рачная вада патрэбна была ёй на тое, каб даліваць у шклянку, дзе стаяў белы гарлачык, які дастаў тады Віцька на рацэ. Яна ведала, што гэта не можа ажывіць кветку і ўсё ж хадзіла на раку штодня, змяняла ваду ў шклянцы і сумна паглядала на гарлачык. Гарлачык ужо не цвіў, пялёсткі засыхалі патроху. Але сэрца не хацела пагадзіцца з гэтым. Недзе глыбока ў ім жыло чаканне нечага вялікага і харошага.