Расхрыстанасць, альбо Далонь на плячы [Анатоль Казлоў] (fb2) читать онлайн

Анатоль КАЗЛОЎ

РАСХРЫСТАНАСЦЬ, АЛЬБО ДАЛОНЬ НА ПЛЯЧЫ

Аповесць

«Ён ваяваў пяцьдзясят гадоў. Няспынна. Штодзённа і штоночна ён вёў вайну паўстагоддзя.

Наступленні змяняліся ганебнымі ўцёкамі і хвілтнымі замірэннямі, але міналі шчаслівыя гадзіны перадыху, і ён зноў кідаўся на цёмныя куточкі ў сваёй душы.

Так, Хацейка ваяваў сам з сабою. Да поўнай знямогі і атруты крыві ў целе. Ён нішчыў у сабе маленькага чалавечка: дробнага і мярзотнага зайздросцу, ліслівага і палахлівага мураша, гнюснога паклёпніка і хцівага задаваку. Але ж, нягледзячы на кволасць маленькага ворага, які, здавалася, вось-вось акалее ў магутным целе, — пяцьдзясят гадоў нічога не атрымлівалася ў Хацейкі. Ды, крый Божа, калі б хто-небудзь перамог з варагуючых бакоў, то адбылася б непапраўная трагедыя з камічным фіналам. Хацейка ў такім выпадку вымушаны быў бы пайсці на пахаванне самога Хацейкі.

Не больш і не менш. Хаўтуры па самім сабе не кожны здольны вытрымаць і не з’ехаць з глуздоў. Дык навошта ж Хацейку вайна? Няспынная, штохвілінная і бясконцая? Адказ да прымітыўнасці просты: Хацейку патрэбна вайна — каб жыць. Жыць у суладдзі з самім сабою. Парадокс?.. Не!»

Вірун адарваў позірк ад закопчанай сцяны паўразбуранай пабудовы і прысеў у супрацьлеглым кутку. Тэкст быў напісаны звычайнай крэйдай. Почырк невядомага аўтара падаваўся няспешным і акуратным. Па-дзявочы ахайным. Толькі дзіўнаватым здавалася тое, што для празаічнага практыкавання чалавек абраў такое непрыдатнае месца. Ну, няхай бы ён напісаў: «Вася + Каця = любоў», але ж невядомы замахнуўся на філасофскае абагульненне жыцця нейкага Хацейкі. Што аўтар намерваўся гэтым акрэсліць? Ды і ўвогуле, навошта пераводзіў крэйду і марнаваў час у закінутай і паўразбуранай двухпавярхоўцы на ўскрайку Мінска?

Вірун выпадкова сюды забрыў адным восеньскім надвячоркам. Пасяліўшыся ў новым мікрараёне сталіцы, мужчына захацеў уведаць усё наваколле, каб пачувацца больш разняволена і звыкла. Не адчуваць сябе сіратою сярод аднолькавых шэрых будынін спальнага раёна яму дапамагала вечаровая прагулка па лапіках узлескаў, якія па незразумелай прычыне пакінулі будаўнікі, а таксама швэнданне па старых, закінутых бараках прыгараднага пасёлка. Што тут размяшчалася, Вірун і па сёння не ведае. Звычайна, адпрацаваўшы паўнюткі дзень у сваёй канторы, дабраўшыся на метро дадому, ён хуценька перакусваў і, пераапрануўшыся, выбіраўся ў вандроўку. Няхай і ў недалёкую, у нечым прымітыўную, але вандроўку на пару гадзін. Тут мужчына адпачываў ад абрыдлага шматлюддзя і гарадскога шуму. Ходзячы па ўзгорыстых пустках ды лагчынках, зазіраючы ў пакінутыя ды расхрыстаныя вятрамі баракі, Вірун мякчэў душою і да болю ў сэрцы разумеў простую ісціну: усё навокал хуткаплынна ды зменліва. Нічога ў прыродзе, а тым больш у жыцці, нямя нязрушанага. Кожны пражыты дзень — гэта адарваны пялёстак ад кветкі жыцця. Набліжэнне да непазбежнага. Некалі ён хваравіта баяўся такіх думак, стараўся не ўзбівацца на іх. Усялякімі хітрыкамі прымушаў сябе разняволена пасміхацца над сабою ж. Маўляў, менш думаеш — даўжэй жывеш. Будучы па натуры самотнікам, Вірун стараўся для навакольных выглядаць закончаным аптымістам. Праўда, ці ўдавалася яму гэта, — ён дакладна не ведаў. Двойчы ажаніўшыся і двойчы развёўшыся, мужчына вырашыў: сямейнае жыццё не для яго. Яму ўвесь час хацелася бескарыслівага, шчырага і даверлівага кахання, а яму падварочваліся ўладарныя і зайздросныя сябровачкі... А мо яму так здавалася? Толькі ж і па сёння Вірун ні разу не пашкадаваў, што ціхамірна разбегся з заручонкамі. Не перажываў ён і за дзяцей, якіх не было ні ад адной з жонак. Навошта пладзіць жабракоў? Планета і так перанаселена! З ім не згаджаліся, спрачаліся ды прыводзілі сотні довадаў на карысць малых карапузаў. Але Вірун заставаўся пры сваім меркаванні: ніякіх дзяцей. Не, у яго самога было прыстойнае дзяцінства. Наконт гэтага комплексаў аніякіх не павінна існаваць у ягонай свядомасці. Не хацеў Вірун нашчадкаў — і ўсё тут. Магчыма, нехта бачыў у гэтым прычыну разводаў даволі прывыбнага і нічым не абдзеленага Богам мужчыны. Вышэй сярэдняга росту, цёмнавалосы і стройны дзяцюк часта лавіў на сабе позіркі згаладалых па ласцы і цеплыні кабетак-сараковак. Асабліва ў метро, дзе добрае асвятленне і шчыльная, часта занадта шчыльнае суседства між пасажырамі. Іншым разам нават да непрыстойнасці цеснае. Такое, што адчуваеш біццё сэрца суседа і здушлівы пах спрацаванага за дзень арганізма. Але, як кажуць вастрасловы: калі не падабаецца грамадскі транспарт, то едзь на таксоўцы.

Вірун бяздумна сядзеў у супрацьлеглым кутку барака і невідушчым позіркам упінаўся ў закопчаную сцяну з тэкстам. У нейкі момант яму падалося, што гэта ён сам напісаў, бо згодны з кожным словам невядомага аўтара. Хаця, навошта гэта вайна з сабою, калі чалавеку так мала трэба ў жыцці. Прытым кожнаму. Ну, неабходны жытло, праца, здароўе. Камусьці — сям’я. Камусьці, але не Віруну. Навошта празмерныя амбіцыі, ад якіх робіцца цесна душы і сэрцу? Не намі ж сказана, што на той свет анічога не забярэш.

«Ну ты і даразважаўся! — пасміхнуўся мужчына. — З такімі думкамі чалавецтва вернецца назад у пячоры. А чаму і не? Няблага было б, каб мы, нарэшце, ацверазіліся ад свайго ўсясілля-бяссілля»...

За праломамі вокнаў зацерусіў спорны дождж. Пад парывамі ветру танюсенька заскавыталі пруткі бэзу з утомленай за прамінулае лета лістотай. Праз дзюры на самым вільчыку даху кроплі ўбіваліся ў барак і бязгучна згасалі ў кучах пацярухі-смецця. Запахла адзінотай глыбокай восені: зжоўклай напаўжывой травою, разлезлым і патрушчаным шыферам, абадранымі шпалерамі ды самотай нізкага неба. Сярод усіх гэтых разнастайна-аднолькавых пахаў Вірун пачуваў сябе ўтульна. Тут жыла цішыня. Глыбокая і ўсеабдымная. Няспешная і цягучая, як цукровы сіроп, цвёрда-празрыстая,

нібыта бурштын. Цішыня, якой не хапае штодня чалавеку, каб адчуваць сябе шчаслівым і абароненым, незалежным і вольным не толькі ў думках, але і ва ўчынках. Бо цішыня-самота ачышчае, вымывае з галавы безліч непатрэбнай, але ліпучай, нібы смала, інфармацыі. Цішыня дае магчымасць прыслухацца і нябачным трэцім вокам прыгледзецца да самога сябе. Урэшце, ураўнаважыць жаданні і магчымасці. Цішыня сілкуе ў глыбіні душы парастак шчаслівага мінулага. Таго мінулага, калі маглі радавацца дажджавому чарвяку на ўзбочыне сцежкі, басаножнаму хлюпанню па неглыбокіх лужынах на футбольным полі. Яна ж, цішыня, шчымлівай слодыччу запаўняе сэрца пры згадцы першага спасціжэння даросласці. Вірун у гэтыя хвіліны і цешыўся нязвыклай адзінокай цішынёй пад пошчак дажджу ва ўчарнелым бараку. Ён фактычна быў шчаслівы. Утомлены, расслаблены і шчаслівы. Незаўважна прыплюснуўшы павекі, ён задрамаў. Чуйнасць слыху прытуплялася, цела агортвала лянотная абыякавасць, дыханне замаруджана спакайнела. Сінічка, што прысела на разламанае падаконне, цікаўна зірнула на кручкаватую постаць чалавека каля глухой сцяны і, скокнуўшы раз-другі па ўчарнелай драўніне, спырхнула на кучу друзу пасярод будыніны. Крутнуўшы галоўкай, прыслухалася да наваколля: а ці нямашка паблізу небяспекі? Пераляцела яшчэ бліжэй да прыснулага Віруна. Пташцы хацелася даведацца: навошта нехта прыйшоў у гэтае глухое месца? Што ён тут робіць? Каго шукае? Небяспечны ён для яе альбо не? Счакаўшы яшчэ хвілінку і спасцігшы птушыным розумам, што заспакоены чалавек ёй не пагражае, сінічка юркнула праз пралом столі на гарышча, да свайго жытла ці часовага прыстанку.

А Віруну снілася глыбокае падзямелле з адпаліравана-бліскучай падлогай і груба абчасанымі каменнымі сценамі, у якіх яркімі зоркамі, між палымнеючых паходняў, блішчэлі ў агні алмазы, а пад сценамі разлягаліся галькаю залатыя самародкі. У бязмерна вялікай падземнай зале панавала нейкае мройна-блакітнае святло. Сполахі жывога полымя паходняў і зданістага асвятлення дружна ўжываліся, не парушалі акаляючай гармоніі. Вірун заўважыў удалечыні празрыстыя, на некалькі дзясяткаў метраў удаўжыню, сталактыты. Яны грацыёзна спускаліся з нябачнай столі памяшкання і спічаста застывалі каля падлогі. Ад іх сыходзіла цеплыня. Мужчына гэта адчуваў тварам. Каб упэўніцца, што не памыляецца, ён выпрастаў перад сабою рукі. Нібы сляпы, які шукае падтрымкі. Далоні агарнула прыемная ўтульнасць, кончыкі пальцаў, падалося, быццам нехта асцярожна стрыкануў пучком крапівы. Вірун не адхапіў рукі, а наадварот зрабіў некалькі крокаў наперад, усё трымаючы перад сабою выцягнутыя рукі. Самае дзіўнае, што дзецюку падалося, не, ён быў перакананы, што ўжо наведваўся ў гэтае цудоўнае месца. Ён на ментальным узроўні дакладна памятае, дзе знаходзіцца гэтае падзямелле. Нават можа паказаць на карце, бо з самага дзяцінства, з той хвіліны, як, паслізнуўшыся, зваліўся ў замёрзлую панеўку на азярцы, каля бабулінага дома, ён запомніў гэтую залу падзямелля. Усім сваім хараством, непаўторнасцю ды зманлівасцю яна ўпячаталася ў мозг. Вірун помніў, як гуляўся ў цяжкія самародкі, перакідваючы з далоні на далонь важкія глыжыкі металу. І цяпер яму захацелася нахіліцца і ўзяць пару цьмяна-жоўтых самародкаў. Бо ён помніў, што і яны некалі былі не зябка-халоднымі, а быццам нагрэтымі яйкамі ў гняздзе курыцы-нясушкі. Вірун апусціў правую руку і, збочыўшы да сцяны, нагнуўся да самародкаў.

— Не ўсё золата, што блішчыць, мой дарагі, — пачуў мужчына прыцішаны голас. Ён паспешліва выпрастаўся і зіркнуў па баках. Нікога не згледзеўшы, дзяцюк пачаў уважліва ўзірацца ў прастору залы. Ані зруху навокал.

— Дзіўна, — прашаптаў сам сабе. — Такое багацце павінен нехта вартаваць. Ва ўсіх жа паданнях і казках так гаворыцца.

— Гэта не казка, дарагі Вірун. І не паданне, — зноў пачуўся голас. — А рэальнасць. Ці правільней сказаць: рэальная спакуса для дробных душ. Для тых, каму ў жыцці ўсяго мала. Колькі б і якімі шляхамі ні хапалі, а ўсё роўна ім падаецца мала. Цяпер жа большасць такіх людзей побач з табою жыве. Ці я памыляюся?

— Хто ты? — выгукнуў у прастору Вірун. — Я ж не магу гаварыць сам з сабою? Пакажыся. — Папрасіў.

— Я і не хавалася. Прайдзі да цэнтральных сталактытаў і ўбачыш мяне.

Мужчына ўпэўнена пайшоў наперад. Ён зрабіў добрую сотню крокаў, пакуль дасягнуў празрыста-ледзяных, аж на зубах зарыпела, сталактытаў. Праціснуўшыся між спарышамі, Вірун угледзеў драўляны, колеру ператопленага воску, човен, вялікі і спраўны. Ці не, хутчэй гэта была ладдзя, на якой некалі падарожнічалі вікінгі-захопнікі. Сапраўды, у гэтую дагістарычную пасудзіну можна было лёгка размясціць чалавек трыццаць. Толькі ж у ладдзі-чоўне стромка стаяла адзінюткая постаць дзяўчыны. Белатварая, з чорнымі брывамі і ясна-зялёнымі вачыма, з вадаспадам валасоў да борціка чоўна, яна з сумам пазірала на госця.

— Ну, і навошта ты прыйшоў зноўку да мяне? — уздыхнула гаспадыня ладдзі. — Я ж цябе адпусціла ў дзяцінстве. Цешылася, гледзячы, як ты жывеш, як не збочваеш з абранай дарогі. Радавалася, што ты ніколі не называў белае чорным, а чорнае белым. Дурням гаварыў, што яны дурні, а пакрыўджаным падстаўляў плячо і працягваў руку. Што цяпер у цябе бунтуе ў душы? У чым ты засумняваўся? Што азмрочыла твае дні?

— Памірае ўва мне вера ў людзей. Не знаходжу я чысціні думак і памкненняў у сваіх аднародцаў. Народ мой не жыве, а пражывае, не гараць іх душы агнём гонару і велічы за сябе і блізкіх сваіх. Няма народа і мяне разам з ім няма. Я згубіўся ў шэрасці натоўпу. Я такі ж спажывец, як мільёны майго народа. Я пачаў баяцца. Разумееш, баяцца!

— Хлусіш! Ты ніколі і нікога не баяўся. Сам мне ў дзяцінстве яшчэ казаў, што, акрамя душы, у чалавека анічога нельга адабраць. А ўсё матэрыяльнае — гэта попел. Нават горш — лайно. Душа ж непадуладна людзям.

— Цяпер я сумняваюся ў гэтым...

— Няпраўда, — не пагадзілася паненка. — Ты проста ва ўзроставым раздраі. Так мне здаецца. Вось паглядзі: навокал цябе бязмежнае багацце. Не вымяральнае людскімі меркамі. У цябе ж нават думкі не ўзнікла, каб прыхапіць нешта з сабою. Ці дакладней, каб мець хоць крупіцу таго, што бачыш.

— Навошта? — абыякава спытаў Вірун.

— У мяне пытанняў больш няма.

Аднекуль падзьмуў вецер. Свавольны такі. Вясенні жэўжык-вецер. Ён разгайдаў ладдзю, пагуляўся з валасамі дзяўчыны, крутнуўся юлою вакол спарышаў-сталактытаў і аціх на горцы залатых самародкаў.

— За кожны ўчынак мы адказваем перад самімі сабою. Так ты вучыла мяне, — пасля хвіліннага роздуму загаварыў мужчына. — Ды і не толькі перад самімі сабою, але яшчэ і перад той невядомай Сілай, якую не бачым, але штохвілінна адчуваем душой і розумам. Так у ідэале павінна быць у людскім грамадстве. А гэтага няма. Я не праведнік. І ніколі не буду ім. Толькі ж ёсць прасцейшыя, не намі прыдуманыя прынцыпы, па якіх варта жыць, каб пачувацца чалавекам, а не воранам на кучы трупаў. Я выдатна разумею і тое, што каб стварыць, трэба нешта разбурыць. Гадуючы ў сабе сённяшняга, я разбураю ўчарашняга. Падымаючыся на прыступку над сабою, я ў той жа час апускаюся на калені. Так мне здаецца.

— Гэткая разбэрсанасць у думках найлепшым чынам характарызуе твой жыццясмяротны ўзрост. Ты ж дайшоў да паўвекавога ўзросту, дажыў не схібіўшы... ці не так?

— Ат, рознае было. Не падабраў кацяня ў кустоўі. Галоднае і змоклае кацяня. Кінуў дзвюх жонак. Здрадзіў сабаку, які ў мяне паверыў. Паверыў, як ніхто дасюль. Гэта мой найвялікшы грэх. Не магу сабе дараваць па сёння.

— Тое добрае сабачаня даўно ўжо ў лепшым свеце. Не ў вашым, людскім свеце. І яно даравала табе. Бо ты ж чалавек.

— Чаму ж тады пры сустрэчай з сабакам, якога выгульваюць, у мяне баліць сэрца? Я вінавата ўсміхаюся кожнаму з іх, у думках прашу дараваць за майго сабачаня. Я кожны дзень усміхаюся сабакам і зусім не заўважаю, не помню іхніх гаспадароў.

— Гэта пакуль што не дыягназ. Ідзі ды жыві. Адпускаю цябе і цяпер. Магу падараваць прыгаршчы самародкаў. А калі не лянуешся, то накалупай жменю алмазаў, — аднымі вуснамі пасміхнулася дзяўчына. — Не саромся. — Падахвочвала паненка.

— Дзякуй, мне не трэба.

***

Вірун прахапіўся ад таго, што вялізны павук імкнуўся залезці ў левую наздру. Вяласянымі лапамі ён стараўся ўбіцца ва ўпадабанае месца. Страсануўшы членістаногую набрыдзь зацёклымі пальцамі, мужчына моцна чхнуў. Ён толькі цяпер адчуў, як у грудзях нястрымана калоціцца сэрца, а ў вушах марскім прыбоем пульсуе кроў. Моцна ўдыхнуў ротам і затрымаў дыханне. Дзяцюк паспрабаваў утаймаваць сэрцабіццё. Счакаўшы некалькі хвілін, ён выдыхнуў і паўтарыў абраны метад лячэння наноў. Сэрца пакрыху запавольвала біццё.

— Ну, трэба ж так. Ай-яй-яй, — дакараў сябе Вірун. — Во акалеў бы ў разбураным бараку, і ніхто б не спахапіўся. За некалькі дзён сабакі з’елі б і касцей не пакінулі. Не трэба столькі кавы піць ды па два пачакі на дзень цыгарэт выкурваць. Сэрца, аказваецца, у мяне не жалезнае, як і ва ўсіх. — Ён няспешна, абапіраючыся далонямі аб сцяну пабудовы, паволі падняўся. Абтрос з нагавіц прыліплую пацяруху, абцягнуў лёгкую баваўняную куртку і зірнуў праз сляпое вока акна на вуліцу. Там, за сценамі барака, увачавідкі звечарэла. Паветра нібы набрыняла густым і цягучым туманам. Дождж скончыўся, але волкая вільготнасць, здавалася, запоўніла ўсю прастору, кожную шчыліну. Вірун перавёў позірк з акна на сцяну і аслупянеў. Побач з папярэднім тэкстам ён угледзеў новы. Напісаны такім жа роўным, акуратным і няспешным почыркам. Міжволі цірнуўшы тыльным бокам далоні вочы, мужчына пасунуўся наперад, каб лепш бачыць, прыжмурыўся і пачаў чытаць.

«Сумна. Жыць яму сумна, а паміраць не хочацца. Ці яшчэ рана? Занадта рана. Пакуль жа, дзякуй Богу, не сышлі ў лепшы свет бацькі. Не народжаны (а ці народзяцца?) і не дагледжаны дзеці. Ягоныя дзеці. Ага, колькі ж іх туляецца па белым свеце?.. Каб жа толькі мог ён падлічыць. Дакладна ведае, што з дзясятак ёсць, а астатнія? Прыгадвае ж іншым разам ён тых дзяўчат ды жанчын, якія не сказалі ані слова, а, апусціўшы вочы, ледзь улоўна, машынальна прыкрывалі жываты, калі каханак бязлітасна пакідаў іх. Моўчкі сыходзіў. Шукаў шчасця. Сваё шчасце, якое, здавалася, тут, побач з чарговай дачкой Евы, яму не наканавана. Шчасця проста не будзе з Веранікай, Анжэлай, Віялетай, Надзькай, Ірынай... І ён ішоў далей. Забываўся на ўсё і ўсіх. Бо хацеў свайго шчасця! Адчуваў ягоны смак, дотык, подых і водар там, за дзвярыма кватэры. І зрываўся з месца, стрымгалоў бег у невядомасць. Бег з цеплыні, ад ласкі і любові, у дажджлівы надвячорак, у снежную раніцу і спякотны полудзень. Імчаўся насустрач невядомаму, мройнаму, пажадліваму ізманліваму шчасцю... А чаму бег? Ён і цяпер бяжыць, праўда, не з такой ужо хуткасцю ды імпэтам. Але бяжыць, бяжыць яшчэ, хоць іробіцца сумна жыць. Бо ж зведана, спазнана сёе-тое, але ці дарэшты? Каб жа ведаць... Яму здаецца, што чалавек увогуле не ведае, чаго хоча. Бо па жыцці кожны вандроўца і шукальнік прыгод. Спыняюцца толькі тыя, хто ад нараджэння лянотны альбо фізічна нямоглы, скалечаны... Альбо баіцца згубіць тыя крошкі «шчасця», што выпадкова падабраў падчас папярэдняга забегу. Тлусцее цела, заплывае тлушчам і жаданне пошуку. Часам душа бунтуе, але ж куды ёй без друзлага ўжо цела? Марафонец ператвараецца ў кідальніка молата. Молата жаданняў...

З чаго ж нам пачаць? Дасведчаныя людзі кажуць, што з любога месца. Неабавязкова з першага крока альбо пацалунка, ці піянерскага гальштука на шыі... Галоўнае пачаць. Расповед павядзём не толькі пра каханне, вернасць альбо здраду. Будзем гаварыць пра жыццё канкрэтнага чалавека, на пэўным кавалку зямлі ў абмежаванай прасторы. Пачнём мазкамі ствараць карціну. Ці, лепш сказаць, пісаць вобраз. Што атрымаецца з гэтага? Пакуль невядома. Магчыма, пейзаж, а мо і абстракцыя ці мазаіка. Пажывём — пабачым».

Прачытаў да апошняга слова — і кінула ў пот, змакрэлі далоні, павільгатнелі вочы. Мужчыну падалося, што выскачыў ён з парыльні ў лазні. Новы тэкст на сцяне дакладна быў пра яго, ці амаль пра яго. Нехта нябачны быццам зазірнуў у глыбіню ягонай душы і, уважліва паглядзеўшы, убачыў тое, што мужчына хаваў нават ад сябе. Не хацеў прамаўляць услых. Бо аднойчы прамоўленае, не дасць ужо спакою да самага скону. Лепш няхай яно, тое балючае, сядзіць стрэмкай у целе і зрэдку паколвае-назаляе. Галоўнае, каб не запалілася, не зрабілася гнайніком. А калі і ператворыцца ў фурункул, то само ж і прарвецца, незаўважна ачысціцца і зацягнецца новай скурай. Маладой і гладкай. Канешне, можа ўтварыцца струпок, але ён наўрад ці будзе муляць. З ім можна жыць, не звяртаючы ўвагі на адмеціну. Ці ж мала іх на целе і ў душы? Ды не злічыць іх, гэтых шнараў! Спаласаваны імі як унутраны, так і знешні бок кожнай асобы. Вірун тут не выключэнне. І яму не чужая прымаўка: жыць як набяжыць. Ён таксама, як і большасць, хавае ад старонніх вачэй непрыгожыя ўчынкі, пажадлівыя думкі, хаценні, драбязу памкненняў. Вірун такі ж, як усе. Ці амаль такі ж... А мо і горшы за людскую большасць... Каб жа ведаць, які ты і хто ты ёсць на самай справе.

— Божа мой, я вар’яцею! Дакладна шызануўся! — прашаптаў мужчына сасмяглымі вуснамі.

На ілбе ў дзецюка буйной расою выступіў пот, а вусны перасохлі, як счарнелая піжма пасярод зімы на лысым пагорку.

— Калі і хто змог напісаць на сцяне тэкст? Я ж сядзеў у супрацьлеглым баку. Няўжо не пачуў, як нехта заходзіў? Ды і той чалавек, што зазіраў сюды, як не пабачыў мяне? Не мог ён не ўгледзіць іншага ў такім невялікім пакоі барака. Нешта дзеецца не тое... А да чаго, да якой падзеі незразумелы сон? Пячора з незлічонымі скарбамі, прыгажуня ў чоўне. Эт жа, і прысніцца ж. Ды дзе? У напаўзгнілым бараку давялося пабачыць горы золата. Тэксты, напісаныя невядома кім на закопчанай сцяне. Белае на чорным... Падзямелле і вяшчуння сярод багацця, — Вірун стаяў з угнутымі плячамі і нагадваў цяпер старога каршуна, які патрапіў пад праліўную навальніцу. Куточкі губ на ягоным твары асунуліся, падковай звісалі над прамакутна-масіўным, як любяць маляваць амерыканцы на сваіх вайсковых плакатах падбародкам. У вачах жа застылі глыбокая тужлівасць і непрыхаванае недаўменне, ці, нават, разгубленасць. Па ўсім бачылася, што чалавек заблытаўся ў сваіх думках і перажываннях. Ён цяпер суцішыўся, нібы муха, што патрапіла ў павуту. Але праз хвіліну, сабраўшыся з сіламі, істота пачне змагацца за волю, жыццё і палёт па замкнёным коле. Па коле, якое называецца так проста, але як важка — жыццё. Толькі пакуль невядома: ці хопіць спрыту, навыкаў ды здольнасцей выблытацца з ліпуча-пругкіх цянётаў? Выбрацца з аднаго палону, каб патрапіць у новую пастку. Мо і больш небяспечную ды пагрозлівую за папярэднюю.

Эх ты, чалавек-муха, ці муха-чалавек, усё бяжыш, ляціш, няма часу супыніцца і агледзецца, перавесці дух і ўважліва зірнуць пад ногі, направа, налева, угору, урэшце — перад сабою. Зірнуць і зразумець, што не варта такіх высілкаў твая гонка. Гонка за прывіднасцю смачнейшага кавалка і прывабнасцю новай апраткі. Бо калі ты ўрэшце спынішся і агледзішся, то зразумееш, што твой страўнік-коўбік поўны, а ад адзення ды іншых даброт няма ўжо сілы вольна пачувацца.

Ну што, перавёў дух? Бяжы далей, бо інакш скалееш. У падсвядомасці кожнага антонавым агнём пульсуе думка: рух — гэта жыццё. Толькі так і не інакш. Вось і бяжы, за гарызонтам жа зданістай мараю пераліваецца ўсімі колерамі вясёлкі недасяжная вежа абсалютнага шчасця. Твайго шчасця, задавальнення і роспачы.

Вірун усёй істотай адчуваў ірэальнасць сітуацыі. У ягонай душы нібы ўтварылася трэшчынка-разлом, праз якую і хлешчуць цяпер раздрайныя думкі і пачуцці. Ну, па-першае, чаго пацягнула яго ў гэты закінуты і хісткі барак? Разумны чалавек пабаяўся б і парог пераступіць у такую халупу, а ён, як ачмурэлы, убіўся ў самую сярэдзіну, да таго ж прыснуў тут, як шчаслівы яўрэй пасля кірмашу. Па-другое, угледзеў тэкст на сцяне, напісаны быццам для яго і пра яго. Па-трэцяе, пасля сну, побач з першым нехта напісаў другі тэкст, а ён, Вірун, не змог упільнаваць пісаку. Калі сур’ёзна задумацца над паслядоўнасцю такіх здарэнняў, то прыходзіць думка: выпадкова ўсё гэта, альбо наўмысна, спецыяльна некім задумана? Тады ўзнікае наступнае пытанне, нават два: кім і дзеля чаго?

Вірун уздыхнуў на поўныя грудзі і, правёўшы ўказальным пальцам правай рукі па чорнай сцяне побач з тэкстамі, зрабіў, не азіраючыся, пару крокаў назад. На тым месцы, дзе датыкнуўся палец да закапцеласці, застаўся белаваты след. Звіліста-няроўны, нярвовы, як і жыццёвы лёс самога Віруна. Яшчэ раз зірнуўшы на тэкст, мужчына загадкава пасміхнуўся сам сабе і, усутыч падышоўшы да сцяны, хукнуўшы на далонь, як на пячатку, прыклаў яе да сцяны.

— А гэта мой роспіс, — голасна прамовіў дзяцюк. — Я згодны з усім, што тут напісана. Адназначна завяраю і пагаджаюся з выкладзеным. Але ж, хутка пачне цямнець. Трэба клыпаць дадому. Ніколі не паверыць Моніка-Моня, калі распавяду ёй пра свае сённяшнія прыгоды. Не, не паверыць, як піць даць. Яна яшчэ тая жанчына, якім трэба ўсё не толькі пачуць, але і пакаштаваць, памацаць, нюхнуць і адшчыкнуць крошку ці каліва. А прыйсці ды самой зірнуць ды ўпэўніцца, яна не захоча. Шмат гонару мае, каб швэндацца па струхнелых, прапахлых цвіллю і дажываючых апошнія часіны, бараках. Выпешчаная яна горадам. Ёй цішыні не трэба. Падавайце Моніцы-Моні шум гарадскіх вуліц, клацанне трамвайных колаў аб рэйкі, гул бясконцых аўто і штурханіну людской плыні. — Пакуль гаманіў, мужчына паспеў ужо выйсці на вольнае паветра. Ён прыпыніўся на хвіліну каля ўваходнага праёма, праз які ўварваўся ў будыніну стомлены за дзень вецер. Свавольнік, забраўшыся ў барак, раз-другі садануўся аб перашкоды сцен ды аціх. Відаць, ён урэшце знайшоў тое месца, якое шукаў. Тут яму ніхто замінаць не будзе да самай раніцы. Бо і Вірун вызваліў барак, сабраўся ў сваю ўтульную, хоць і невялічкую кватэру. Да маўклівай, хоць і наравістай ды раўніва-недаверлівай Монікі-Моні. Канешне, яна не беспрытульны вецер, якому патрэбны раздолле і шырыня, нябесная прастора і пошум дрэў ды бязважкасць аблокаў. Моніцы-Моні дастаткова і голасу Віруна, ягонага ненавязлівага клопату і прыцішаных дыванком у зале крокаў, каб адчуць сваю абароненасць і неабходнасць гаспадару кватэры. Моніка-Моня не любіць доўгіх адлучак Віруна. Дзяцюк гэта засвоіў ужо даўно. Яна хвалюецца і нервуецца за яго. Чуйна ўслухоўваецца ў скавытанне ліфта ў пад’ездзе, шчоўканне ключа ў замочнай шчыліне. Часта гэта чужыя людзі падымаюцца да сябе ў жытло, адмыкаюцца суседскія кватэры. А Вірун усё недзе затрымліваецца, штосьці шукае па ўзмежках горада, па пустках ды лагчынах. Ганяецца за прывідным заспакаеннем для душы, а мо і цела. Толькі ж цела змэнчваецца за такія падарожжы-пошукі: пачынае ныць спіна, баляць ногі. Дзяцюк пасля такіх падарожжаў заўсёды жаліцца Моніцы-Моні, а яна абыякава маўчыць. Помсціць яму за вымушаную адзіноту.

Вірун ужо далекавата адышоў ад закінутага барака. Пясчаная сцяжынка вілася між невысокіх пагоркаў, хавалася ў пераросла-высахлым разнатраўі і гублялася за худаватымі лапікамі бярэзнічка, да якога не паспелі яшчэ дапяць і знішчыць гарадчукі. Праз пару кіламетраў сцежка выскачыць да мастка, што перакінуты над тлумнай кальцавой дарогай. Перайшоўшы яго, кожны ўліваецца ў нястомны вір гарадскога жыцця. Таго жыцця, дзе ад шматлюддзя цесна нават думкам у галовах, не тое што целам. Віруну часта здавалася дзікім і ненатуральным жыццё гарадскога люду. Ён пачаў сумнявацца, што ў такой людской таўханіне і гармідары анёлы-ахоўнікі мільёнаў гарадчукоў упільнуюць сваіх абранцаў. Што яны не зблудзяцца і не пераблытаюцца, а змогуць спыніць свайго канкрэтнага чалавека ад непрыгляднага альбо ракавога ўчынку. Няшчасным анёлам-ахоўнікам увесь час трэба пільнавацца абаронца, каб незнарок, на хвілінку адбіўшыся, не згубіцца ў людскім гушчары чужых цел. Мо ад гэтага столькі няшчасцяў здараецца апошнім часам? Бо анёлы-ахоўнікі, нібы малыя дзеці, губляюцца, а людзі, без абярэжлівасці сваіх крылатых абаронцаў, непрадбачліва трапляюць у не тыя месцы, дзе павінны знаходзіцца.

— Цікава, а куды падзяюцца анёлы-ахоўнікі, калі чалавек памірае? — Вірун ад нечаканай думкі замарудзіў крок. — Яны ж не могуць памерці разам з людзьмі. Відаць, эфірныя стварэнні робяцца вольнымі, свабоднымі, як нябесныя птахі. Тады, які сэнс анёлу-ахоўніку абараняць ды аберагаць свайго абранніка? Атрымліваецца, што чалавек для анёла-ахоўніка прыгнятальнік, сатрап... Ух ты. — Дзяцюк дастаў з кішэні курткі цыгарэты. Шчоўкнуў запальнічкай, прыкурыў. — І трэба ж дадумацца да такой дурноты. Але, чаму дурноты? Цалкам лагічнае пытанне, хоць і падаецца непрыгожым і нават гнюсным. Можна пайсці яшчэ далей: як Усявышняму прыгледзець за цяперашняй колькасцю людзей у свеце? За сямю мільярдамі! Даруй мне, Божа, за такія думкі але незайздроснае ў цябе існаванне. — Цыгарэтны дым казытаў у ноздрах, выдыхаўся мужчынам у вечаровую шэрань. Пад падэшвамі абутку лёгка шаргацеў вільготны пясок. Дзе-нідзе прыходзілася дзецюку абыходзіць невялікія лужынкі, якія пакінуў нядаўні дожджык. Калашыны нагавіц у Віруна вымаклі да самых каленяў. Гэта ад травы, якая пры хадзьбе чалавека атрасала з сябе вільгаць на ягонае адзенне.

— Сапраўды, існуюць пытанні, на якія ніколі не зможаш адказаць. Пераканаўча і даходліва. Аргументавана і доказна. Часта прыходзіцца чыесьці довады і пастулаты проста прымаць на веру. Відаць, што так атрымліваецца і з нашымі анёламі-ахоўнікамі. Яны заўсёды і паўсюль з намі таму, што так ёсць і так павінна быць. Усё вельмі проста і зразумела, — Вірун шчыра ўсміхнуўся наваколлю. На душы зрабілася лёгка і ўтульна, зразумела і ясна. Быццам пасля цяжкай працы, калі завершана манатонная справа.

Віруну падабалася заставацца сам-насам. Ён гадзінамі мог блукаць па пустках і лугавінах прыгарада. Зазіраць у недалёкія лясныя масіўчыкі. Шукаць у летнюю пару першыя чырвоныя кропелькі сунічак, знаходзіць цёмна-фіялетавыя россыпы чарніц, узбівацца на сямейкі лісічак ці спаткацца з важна-засяроджанымі, а таму замаскіраванымі, ганарліўцамі баравікамі альбо падасінавікамі. Мужчына рабіў такія паходы не для наедку, а дзеля ўнутранага суладдзя. Такія паходы ён здзяйсняў летам. Позняй восенню ж шлындаўся не так далёка ад горада, як хацелася б. Прычына адна: рана цямнела. Пакуль дабярэцца на метро да свайго новага спальнага раёна, перакінецца парай слоў з Монікай-Моняй, перакусіць, а на прагулянку застаецца не больш гадзіны-паўтары.

У канторы, дзе працаваў Вірун, не вельмі яму назалялі з размовамі ды роспытамі калегі. Яны ведалі, што мужчына не гаваркі, а таму пасля прывітання і пары банальных фраз прымаўкалі, займаліся сваімі справамі ды клопатамі. Надараліся дні, калі Вірун мог моўчкі адпрацаваць цалюткую змену і напрыканцы дня, не развітваючыся, сысці дамоў. Да такіх паводзін дзецюка супрацоўнікі звыкліся, нават не лічылі яго дзіваком. Маўляў, маўклівы чалавек, ну і няхай сабе маўчыць. Хто ведае, што ў яго на душы? Бо балбатаць языком сёння ўсе майстры. У кожным кутку абмяркоўваюць тэлешоу, якія напарэдадні паглядзелі па каляровых скрынках, лежучы на канапах. Маўклівасць у наш час можна ўспрымаць як знак якасці чалавека. Нават ягонай абранасці.

Вірун даўно заўважыў, што вакольны свет пакрыху шызее, тупее, зарастае танным тлушчам, апускаецца ніжэй ватэрлініі. Што пэўныя, абавязковыя чалавечыя якасці, якія цаніліся раней, беззваротна дэградуюць, прыніжаюцца і выраджаюцца. Робяцца непатрэбнымі ў стасунках. Іх замяняюць новыя, невядома адкуль узятыя, выродлівыя каштоўнасці. Хаця, якія ж яны каштоўнасці? Як гаворыцца, свята месца пустым не бывае. І вось на змену дабрыні і спачуванню аднекуль выплывае і трывала замацоўваецца злая зайздрасць. А дзеля таго, каб адчуць сябе чалавекам, менавіта Чалавекам, трэба прынізіць бліжняга свайго, альбо ж зусім незнаёмага, выпадковага прахожага на вуліцы, пасажыра ў транспарце. Бо кожны хоча мець больш вольнага месца. Пашырыць свой асяродак, адабраўшы некалькі ўздыхаў вольнага паветра ў паплечніка.

Можа, таму Вірун з гадамі і ператварыўся ў маўчуна, які больш слухае і назірае, чым гаворыць ці прамаўляе. Шосты год яму добра, нават выдатна пачуваецца з Монікай-Моняй. Не назаляючы адно аднаму, яны шчасліва суіснуюць, часам дзеляць адзін ложак. Гэта ў тыя ночы, калі Вірун заўважае, як ягоная жанчына замаркоцілася, альбо ў зімовы час, калі ў пакоі бывае не дужа цёпла. Маразы ж у лютым калі-нікалі дасягаюць і мінус трыццаці. Вось тады мужчына забірае Моніку-Моню з улюбёнага ёю фатэля да сябе ў ложак. Грэе азяблыя рукі, ногі, твар. Супакойвае яе і абяцае не пакідаць вечарамі ў самоце, прыходзіць дамоў раней, разам гатаваць вячэру і шастаць па інтэрнэце. Моніка-Моня шчасліва засынае побач з дзецюком. Яны абодва шчаслівыя.

У мільённы раз Вірун гатовы паўтарыць: як жа мала чалавеку трэба для шчасця! Усяго-та адчуваць сябе здаровым, быць хоць некаму патрэбным, мець унутранае суладдзе, нейкі дах над галавою, працу для кавалка хлеба — і ўсё!

«А ці так гэта ўжо і мала? — задумаўся мужчына, выходзячы на тратуар і ўліваючыся ў гарадскую плынь. — Па вялікім рахунку, не многа і не мала. Якраз, каб панесці, не ўгінаючыся і не ламаючы хрыбет».

Як ні дзіўна, але апошнім часам Вірун зрэдку, але прыгадвае сваіх жонак. Былых каханак. Вяртаецца ў мінулае і разумее, што на сённяшні дзень, з цяперашнім жыццёвым вопытам, ён шмат што б змяніў, зрабіў па-іншаму. Не быў бы такім просталінейным і безапеляцыйным. На некаторыя рэчы і ўчынкі жонак ён прыплюшчваў бы вочы, не заўважаў, ці, больш правільна сказаць, не надаваў бы такое значэнне. Ну ніяк не катастрофа гэта, што Віялета, дзе б ні павярнулася, паўсюль разводзіла бруд і неахайнасць. Ды і здрада Таццяны ў турыстычнай паездцы — не такая ўжо і трагедыя для сямейнага жыцця. Канешне, навучыцца дараваць іншым іх правіны — складаная задача. Дужа складаная. Яна вымагае вялікага жыццёвага досведу і вопыту, разважлівасці ды аналізу прычыны і выніку. Гарачнасць маладосці зразумелая, асабліва тады, калі кахаеш, калі верыш у вечнае каханне, у нязменнасць сямейных каштоўнасцей, калі верыш у святасць адносін. Эх, маладосць-маладосць. Толькі ж Вірун ніколі не шкадаваў пра зробленае. Ён даўно ўжо дараваў сваім жанчынам і не адзін раз сам у думках папрасіў у іх прабачэння.

У некаторых вокнах шматпавярховікаў ужо запальвалася святло. Зноў пайшоў дождж, але не такі моцны, як папярэдні, а прыцішаны і няспешны, нудотна-доўгі. Па густа абкладзенаму аблокамі небу можна меркаваць, што ён будзе доўжыцца ўсю ноч, прыхопіць яшчэ і раніцу наступнага дня. Чаго здзіўляцца? Восень жа, глыбокая восень. Яна нібы няспешная сталасць-старасць чалавека. Удумліва-разважлівая і ў той жа самы час — непрадказальная: то нечакана сонца вызірне, а то без дай прычыны і невядома адкуль нагоніць занудлівай і непрагляднай імжы. Цягучай і казытліва-роспачнай, падобнай да паталагічнай самоты, якая ўзнікае ніадкуль і бясследна знікае пасля навалы-дрымоты, што агортвае чалавека падчас роздумных, тысячы разоў перадуманых і перабраных у памяці мінулых дзён, гадоў, дзесяцігоддзяў. Восень, матухна восень і даецца дзеля таго, каб прыпыніцца, падумаць, узважыць ды прыняць у свой набытак пройдзена-пражытыя зіму, вясну і лета.

Вірун любіў восень. І раннюю, і познюю, нават з першымі прызімкамі, калі танютка-гладкі лядок прыхопліве ваду ў лужынах, а шаравата-чорную зямлю прысыпаюць снежныя крупінкі. Уведзеныя прыродай у зман галубы спрабуюць кляваць гэты прасяны падарунак набёсаў. Шкада, што ім нельга насыціць валякі птушкам, а толькі ахаладзіць галодныя дзюбы ды расчаравана шукаць спажывы на прыпынках грамадскага транспарту ці ў сметніцах каля пад’ездаў дамоў. Дзецюку кожная восень была непаўторнай. Ён менавіта восенню падлічваў свае пражытыя гады, хоць і нарадзіўся Вірун напачатку лета. Але ж лета, яно легкадумнае, паспешлівае і вірлівае: ніякай роздумнасці і глыбіні ў ім. Таму мужчына адзначаў свой дзень нараджэння на другі дзень Уздзвіжання. Калі, па народным павер’і, усё лясное гадаўё залягала на зімовую спячку. Вірун напярэдадні набываў пляшку добрага віна, абавязкова чырвонага, і, седзячы апошнімі гадамі з Монікай-Моняй на кухні, няспешна выпівалі. Піў, канешне, сам віноўнік урачыстасці, а сяброўка маўкліва пазірала на пасталелага імянінніка і загадкава-адасоблена ўсміхалася. Усмешка Монікі-Моні заўсёды зачароўвала Віруна. Мужчыну здавалася, што ў ёй схавана ўся мудрасць чалавецтва. Ён быў перакананы, што менавіта такія ўсмешкі ён бачыў у далёкім дзяцінстве на тварах старэнькіх вясковых бабуль, у вачах якіх застыла вечнасць а самі яны, іх твары, нібы свяціліся ледзь улоўным, але такім яўным і фантастычным святлом, якое можна было зачарпнуць ад іх прыгаршчамі і выліць на сябе. Дзяцюк па сёння памятае тыя светлыя і мудрыя ўсмешкі, ад якіх разбягаліся ва ўсе бакі яго дзіцячыя непрыемнасці ды крыўды. У тых бабулек былі лёгкія, як пёры далоні, нібыта пушынкі — пальцы. Але ж ад дотыкаў іх бязважкіх рук загойваліся вокамгненна Віруновы збітыя калені і локці, зацягваліся драпіны. Ападалі пухіры ад крапівы-пякучкі. І галасы бабулек з дзяцінства заўсёды былі лагодныя, сардэчна-шчырыя і даверлівыя. Да іх не страшыўся прыходзіць з любой крыўдай і дзіцячай бядою. Бабулькі ўмелі, нібы вецер на небе, разагнаць-развесці ў бакі непрыемныя і пагрозлівыя хмары. Старыя жанчыны вучылі дзяцей усміхацца і радавацца кожнаму дню, дапамагалі спасцігаць простую мудрасць існавання. Яны вучылі дабрыні і спагадлівасці яшчэ кволыя дзіцячыя душы. Дапамагалі бачыць навакольную прыгажосць і непаўторнасць. Кожная кветка, любая казюрка мела для іх выключнае значэнне.

Толькі, калі вырас, пасталеў і паспытаў дарослага жыцця напоўніцу, Вірун задумаўся над тым, як маглі неадукаваныя бабулькі з вёскі быць настолькі мудрымі, дальнабачнымі і святымі? Святымі той святасцю, якой сёння не знойдзеш ні ва ўніверсітэце, ні ў акадэмічным інстытуце, ні нават у царкве, сярод служак Усявышняму. Парадокс!

Мужчына мінуў тралейбусны прыпынак, перайшоў перакрыжаванне дарог і спыніўся непадалёк ад універсама. Ён успомніў, што ў лядоўні няма ні кроплі малака да ранішняй кавы, ды і цукар канчаецца. Добра б было прыкупіць і нешта мясное для бутэрбродаў. На ганку крамы мужчына заўважыў прывязанага сабаку, які аддана чакаў гаспадара. Вірун міжволі ўзгадаў, як яшчэ да сустрэчы з Монікай-Моняй ён збіраўся набыць сабе шчанюка і выгадаваць чатырохлапага сябра, які ніколі і ні пры якой сітуацыі не здрадзіць. У ягонай падсвядомасці і свядомасці цвіком-соткай засеў выраз, які аднойчы агучыла маці. Яна ў той вечар, калі Вірун паскардзіўся на школьнага сябра Тодзіка, сказала, што, калі не хочаш мець ворагаў, то ніколі не заводзь блізкіх сяброў. Бо хто яшчэ, акрамя сябра, ведае твае самыя балючыя мясціны... Усміхнуўшыся і падміргнуўшы засмучонаму лабрадору, дзяцюк заскочыў у краму. Куртка прамокла, і Вірун адчуваў целам вільготнасць адзення. Вялікіх чэрг не назіралася, ён хуценька зрабіў пакупкі, склаў іх у пакет, што насіў у кішэні, выйшаў на ганак. Сабакі ўжо не было на месцы. Дачакаўся аблавухі свайго гаспадара, пабег ва ўтульную кватэру. Будзем так думаць, што ва ўтульную і гасцінную. Павінна ж у жыцці шанцаваць і рэдкім сабакам, якіх заводзяць не толькі дзеля незразумелых амбіцый, але і па поклічы душы.

Чамусьці сёння Віруну ва ўсім бачылася больш шэрых фарбаў, чым яркіх. Ягоны мозг, атрымаўшы нязмушаную волю, пераскокваў на розныя сентэнцыі, рэфлексіі. Бо як жа без іх. Яшчэ і комплексы. Без іх, радзімых, таксама няма чалавека. А мара кожнага павінна здзяйсняцца. Добрая і светлая мара. У дзіцяці і дарослага.

«Жылі б мы, як мурашы-вандроўнікі, дзе нямашка ні іерархіі, ні камандзіраў, ні наглядчыкаў. Няма падначаленых, выканаўцаў і паганятых. Усё робіцца агулам, разам. Кожны мураш задзейнічаны ў жыцці калоніі-арганізму. У іх існуе толькі адна маці-каралева. Такі мурашыны арганізм бессмяротны, — Вірун перакінуў пакет з адной рукі ў другую. Вольнай далонню ляснуў па кішэні і зразумеў, што не набыў цыгарэт. А без іх ён, як без паветра. — Ну і параўнанне, — скрывіў грымасу мужчына. Ён хоць і адышоў далекавата ад крамы, але павярнуў назад. — Дык вось пра мурашоў, — узбіўся зноў дзяцюк на перарваную думку. — Усе мурашы роўныя адзін перад адным. Няма лідараў, кожны з іх лідар і выканаўца. Вось каб здарыўся цуд, і мурашыныя прынцыпы прыжыліся ў людскім асяродку. Гэта быў бы пачатак новай эры для чалавецтва. Каб жа ж дзе знайсці краіну міру і справядлівасці. Мы ўвесь час вядзём барацьбу з сабою, суседам, знаёмым і зусім чужымі людзьмі. Нашыя сэрцы моцныя і параненыя адначасова. Але заўсёды мы перакананы, што лепш быць мёртвым, чым рабом. Дык дзеля чаго імкнёмся ўсё жыццё кагосьці падпарадкаваць? Жонка — мужа, бацька — сыноў і дачок, начальнік — падначаленага. Відаць, кожны з нас слабы, а нам хочацца сілы за кошт абяссільвання іншых. Не дзіўна, што ў маім узросце пачынаеш азірацца назад. Шукаць сэнс пражытага.

А дзе ён, той сэнс? Як хоць выглядае? Ці мае ён колер, смак, вышыню і шырыню? Колькі доўжыцца ў прасторы?»

Вірун раптам прыгадаў нечаканую гаворку з сястрой на кухні. Ён тады прыехаў у раённы цэнтр, дзе атабарылася Ніна, пасля даволі доўгага растання. Папіўшы кавы ды з’еўшы самаробнага пірага, яны гаманілі пра родных і знаёмых, дзяліліся навінамі: што набылі і прыдбалі за прамінулы час, куды з’ездзілі, якія дзівосы пабачылі. І вось зусім нечакана сястра спытала ў Віруна.

— Скажы, а дзеля чаго мы ўвогуле жывём? Які сэнс жыцця?

Мужчыну такое пытанне агаломшыла. Поўнасцю. Бо ў яго пра сэнс існавання пыталася Ніна. Ягоная малодшая сястра, якая мела прыстойную сям’ю, добрага мужа і двух выдатных сыноў. Здавалася, што ўсё ў яе мелася для шчасця і радасці. Але ж вось якое пытанне яна задала брату. Чалавеку, які не меў на той час ні жонкі, ні дзяцей... Што ён мог адказаць Нінцы? Звычайную банальшчыну, шматслойную і пустую. Але ён добра запомніў апошнюю сваю фразу: «Нінэль, сэнс жыцця — у ягонай бессэнсоўнасці». На тым і пагадзіліся. Бо кожны з нас сам-насам шукае свой сэнс жыцця. Іншае пытанне: ці знаходзіць, застаецца адкрытым да апошняга выдыху.

Незаўважна Вірун дайшоў да пад’езда свайго дома. На вуліцы ўжо добра сцямнела. Запаліліся прыдарожныя і дваровыя ліхтары. Іхняе слепаватае асвятленне неяк гублялася ў змроку. Не набывала акрэсленасці і яркасці. Магчыма, што так здавалася з-за мройнага дожджыка-імжы, які аднастайна сеяўся з нахілена-нізкага нябеснага прасцягу.

«Трэба распавесці Моніцы-Моні пра мае сённяшнія прыгоды. Не забыцца расказаць сон і пісаніну на ўчарнелай сцяне. Мо яна мне нешта разгадае ці падкажа. Сцвярджаюць жа, што жаночы розум больш гнуткі і падатлівы ў разгадцы галаваломак, — Вірун націснуў на клыпажок ліфта, які, цяжка заскрыгатаўшы, пасунуўся з верхніх паверхаў на першы. — Ды праз пару дзён трэба выкраіць якую гадзінку і наведацца зноў у той барак. Мо з’явіцца нешта новае на сцяне? Цікава было б упільнаваць невядомага пісацеля, спытацца, дзеля чаго ён практыкуецца ў езуіцкай прозе? Навошта, з якой мэтай вылівае на закапцелай сцяне пакутлівасць сваёй душы? У наш час для гэтага існуе не толькі папера, але і камп’ютары, інтэрнэт. Выкладвай у сусветнай павуце ўсё, што набалела, што турбуе і непакоіць сэрца. Але ж наколькі сугучны роздум невядомага стваральніка тэкстаў майму цяпершняму стану».

Ліфт паралітычна таргануўся, шчоўкнуў некалькі разоў і разлапіў уваходныя дзверы. Дзяцюк увайшоў у глухі пенал пад’ёмніка і націснуў патрэбны паверх. Яго вочы спатыкнуліся, пераскочылі з аднаго надпісу на другі, трэці. Ды іх не злічыць на ўсіх чатырох паверхнях ліфта. Чаго толькі не накрэмзана на гладкіх бакавінах! Пачыналася самаробная рэклама нумарамі тэлефонаў і заканчвалася пэўнымі органамі мужчын ды жанчын. Маладое пакаленне хвалілася сваёй дасведчанасцю і распустай. Раней Вірун неяк не звяртаў увагі на фламастэрнае пісьмо ў ліфце. Вочы глядзелі і не бачылі напісанае, бо мозг пераварваў дзённыя ўражанні, быў заняты больш істотнай працай, чым чытвом таго, што накрэмзала галапузая моладзь. А вось сённяшнім вечарам позірк зачапіўся за разнамастыя надпісы і нязграбныя малюнкі нумары тэлефонаў даступна-пажадлівых дзяўчынак ды хлопчыкаў.

Вось і ягоны паверх. Вірун не паспеў як след памаралізатарыць ды паўшчуваць на часы і норавы. Дзверырасхінуліся, і ён каля сваёй кватэры. Лёгкі паварот ключа шчаўчок замка, і мужчына, нарэшце, у сценах жытла. Адгароджаны ад усіх і ўсяго. Дома чыста, суха і ўтульна. Моніка-Моня звыкла сядзела ў мяккім фатэлі і пазірала ў напаўзанавешанае акно. Пакуль не ўключыў святло, Вірун бачыў толькі сілуэт.

Але вось успыхнула бра ў вітальні, і дзяцюк агарнуў цёплым і лагодным позіркам вытанчана-маўклівы твар сваёй жанчыны.

— Прывітанне, Моніка! Вось я і дома! Не вельмі засумавала адна? Крыху затрымаўся, ты ўжо даруй, шаноўная. Прайшоўся па наваколлі. Ведаеш, наўкол такая самотная прыгажосць, што аж сэрца млее ад замілавання. Не стамлюся паўтараць, як люблю я восень з яе дажджамі, з пахамі прэлай лістоты і адцвілай квецені. Восень прымушае думаць пра вечнасць і хуткаплыннасць жыцця, пра няспраўджаныя надзеі, адзіноту, якую кожны хавае ў глыбіні сваёй душы. Адзінота і чалавек — неад’емныя паняцці. Хтосьці ўцякае ад яе ў вясёлыя і гаманкія кампаніі з выпіўкай ды музыкай. Звычайна так робяць не спрактыкаваныя яшчэ маладзёны. Яны не разумеюць пакуль, што адзінота — найпатрэбнейшая частка жыцця. Ад яе нельга пазбавіцца, яе трэба прыняць у самім сабе, нават палюбіць. Інакш, калі ўцякаеш, яна помсціць значна балючай, заганяе ў дэпрэсію... Ды што я табе балбачу пра адзіноту? Ты ж сама, Моніка, мая дарагая Моня, паспытала яе на сабе. Ведаеш, што іншым разам адзінота — найлепшая сяброўка ў тлумным свеце. Верны сябра, дарадца і памочнік. Бо добрае і важкае заўсёды нараджаецца ў адзіноце ды самотнасці! Калі прасветленасць, што нахлынула, ніхто не палохае, ніхто не дакучае. Але, гамонкай сыты не будзеш. Хутка будзем вячэраць. Пачакай з дзясятак хвілін, пакуль разагрэю стравы. — Вірун за гэты час паспеў пераапрануцца ўжо ва ўсё хатняе. Ён адчуваў, як мышцы ног і паясніцы гулі прыемнай стомай, а да твару, у хатняй цеплыні, прыліла кроў, і шчокі, лоб, падбародак паружавелі і лёгенька пашчыпвалі. Памыўшы рукі, мужчына патупаў на кухню, адчыніў лядоўню і выняў адтуль прыгатаваны харч. Вірун звычайна займаўся на варыльні па суботах. На цэлы тыдзень наперад ён смажыў катлеты альбо курыцу, варыў суп у вялікай эмаліраванай каструлі, прыдумваў нейкі гарнір да другіх страў. Дзецюка ніколькі не напружваў такі занятак. Яму нават падабалася эксперыментаваць пры гатаванні з мясам. Ён іншы раз спалучаў пры смажанні свініну з вельмі ж на першы погляд неспалучальнымі прадуктамі. І як на дзіва, заўсёды ўсё атрымлівалася надзвычай смачна. Рэдкія госці не пераставалі здзіўляцца кулінарнаму майстэрству гаспадара кватэры. Вось і цяпер, кінуўшы на патэльню пару катлет і тушанай спаржавай фасолі, мужчына шчоўкнуў уключальнікам ФМ-радыё. Ягоны любімы радыёканал — «Мелодыі веку». Віруну падабаўся няспешны і ненавязлівы музычны фон, які існуе, быццам вакольнае паветра, незаўважна.

— Вось усё і гатова, — выгукнуў мужчына з кухні. — Я цябе прынясу, і будзем вячэраць. Толькі твой табурэцік лацвей пастаўлю да сцяны. Трэба нешта лепшае прыдумаць. Нязручна табе, Моніка, на такім седале. Не забыцца б прыгледзець у мэблевай краме больш утульнае ды зручнае крэсліца. Ты як думаеш? — На поўны голас гаманіў Вірун, пераварочваючы катлеты. — Я ведаю, што будзеш не супраць. На наступным тыдні, падчас абедзеннага перапынку, зазірну на Камароўку. Казалі, што там даволі нядрэнны мэблевы магазін. Раптам пашэнціць. — Мужчына выключыў канфорку на газавай пліце. Парэзаў на сподачак пару гуркоў са слоіка, накраіў некалькі лустачак хлеба, не забыў наліць і шклянку кефіру. — Усё, усё, дарагая, іду па цябе. — Гукнуў дзяцюк з кухні і, цірнуўшы ручніком, што вісеў ля ракавіны, жвавенька пакрочыў у залку-спаленьку сваёй аднапакаёўкі.

— Бачыш, як я ўсё хуценька зрабіў, — пахваліў сам сябе Вірун. — А цяпер падсілкуемся. Дужа я згаладаўся. Прагулка апетыт наганяе. Шкада, што ты не хочаш далучыцца да мяне. Але, так-так, праўду гаворыш, нязвычна будзе глядзецца наша пара. Хаця, якая нам справа, што падумаюць і скажуць пра нас стрэчныя. Ні мы іх не ведаем, ні яны нас. А калі б і ведалі, то якая нам розніца? — Мужчына асцярожна ўзяў на рукі Моніку-Моню і, нібы малое дзіця, панёс на кухню. — Вось тут асцярожненька, каля дзвярэй, — прыгаворваў ён. — А цяпер павернемся бачком. Яшчэ пару крокаў, і мы на месцы. Так, дарэмна вельмі блізка пасунуў да сцяны табурэцік. Я яго нагой адсуну. А то яшчэ звалішся ды грымнешся аб падлогу. Недарэчна будзе глядзецца. Канешне, пакалечыцца ты, Моніка, не пакалечышся, а драпіны на целе могуць застацца. Навошта нам лішнія клопаты ды праблемы? Вось цяпер сядай. Давай прытулімся спінай да лядоўні. Так надзейней будзе. — Дзяцюк утульна ўмясціў Моніку за невялікі стол. Паставіў перад ёй квадратную талерку з геаметрычнымі фігурамі, побач паклаў відэлец. Для сябе таксама ўзяў талерку з лыжкай. Вірун, колькі помніць сябе, ніколі не карыстаўся відэльцамі. Ён спажываў ежу лыжкай. Не важна, дзе абедаў ці вячэраў, але заўсёды пакідаў лыжку і для другога. Так яму было зручный ды звычней. У рэстарацыях ды на прыёмах ён не адмаўляўся ад сваёй звычкі. Ніколі не звяртаў увагі на зацікаўлена-здзіўленыя позіркі. Ну і што, калі нехта хмыкне сам сабе: маўляў, вось табе і маеш «дзярэўню з калхозам» разам.

— Кажаш, што не хочаш вячэраць? — звярнуўся мужчына да Монікі-Моні. — Як хочаш, прымушаць не стану. А я паем. Смачныя, скажу табе, катлеты атрымаліся. Як усё роўна па спецзаказе для ганаровых гасцей. Але, што самога сябе нахвальваць. Без сціплай сарамлівасці скажу, што гатаваць я ўсё ж умею. Ад маці ў мяне гэтая здольнасць і практычных заняткаў ад папярэдніх жонак. Не, не хвалюйся, не буду я ператрасаць сваё мінулае. Няхай яно прэсуецца пад цяжарам зніклых гадоў. Я пра другое хацеў табе распавесці, — мужчына пракаўтнуў чарговы кавалак катлеты і запіў вадкаватым кефірам. — Гуляючы па ваколіцах за горадам, задыбаў я ў закінуты і напаўзгнілы барак. І так там пачувалася добра ды па-хатняму ўтульна, што нават задрамаў. Але перад гэтым прачытаў на сцяне дзіўны тэкст. На першы погляд, просценькі вельмі, ды чамусьці для мяне важны. Адчуў гэта сэрцам, нутром сваім. Уяўляеш, прачытаў і заснуў. Прымроіўся ірэальны сон, дзе сустрэўся ні то са смерцю ў вобразе прывабнай дзяўчыны, ні то са сваім анёлам-ахоўнікам, сярод незлічонага багацця пячоры. Такога багацця, што словамі не расказаць. Не хопіць слоў. Гэта трэба бачыць, Моніка. Гаманіў з той прыгажуняй, якая стаяла ў чоўне, і ўсё думаў, а ці выберуся з залатой пячоры, ці адпусціць мяне незнаёмка? Дзякуй Богу, адпусціла. Праўда, подленькае жаданне ў мяне нарадзілася: прыхапіць з сабою хоць адзін самародак. Але нешта спыніла. Ды і як прынясеш са сну ў рэальнасць нешта матэрыяльнае? Абсурд. Дурнота. Відаць, я гэта разумеў, калі спаў. Дык вось, калі прачнуўся, то ўгледзеў на той жа сцяне, побач з папярэднім тэкстам, новы, свежанькі! Я не ўчуў, хто і калі яго напісаў. Загадка, скажу табе, Моніка. Парадокс нейкі. Ты што, не верыш мне? Праўду кажу, без перабольшання. — Вірун хрумсцеў агурком і пільна ўглядаўся ў твар субяседніцы, якая выглядала не заінтрыгаванай пачутым, а больш абыякавай, чым вымагала сітуацыя. — Я думаю, што тэксты на сцяне ў бараку напісаны не чалавекам, а кімсьці бесцялесным, нейкім фантомам, ці урэшце, самі ўзніклі, праступілі праз закапцеласць. Можа такое быць, га, Моніка? І ты не ведаеш. Дарэчы, тое, што напісана, штосьці значыць для мяне, павінна азначаць нейкі паварот у жыцці, лёсе? Я так думаю. Толькі не ведаю, да добрага ці не вельмі, усе гэтыя нечаканыя здарэнні. Чаго чакаць ад сну ў бараку і тэкстаў на закапцелай сцяне? Заўтра, пасля працы, хачу зноў схадзіць туды. Канешне, калі ты не супраць. Трэба паглядзець, ці не прымроілася ўсё ўбачанае сёння. Бо часам нам бачыцца тое, чаго ў рэальнасці не існуе. Ты сама ведаеш, што надараюцца хвіліны, у якія чалавек павінен баяцца самога сябе, не давяраць сваім вачам і вушам. Праўду, праўду кажу табе, Моніка.

З прыёмніка павольна, але раскаціста гучала песня пачатку дзевяностых гадоў мінулага стагоддзя. Насценнае бра над кухонным сталом рассейвала па цеснаватым памяшканні скупаватае жаўтлявае святло, якое нагадвала заход сонца за далёкі гарызонт. Здавалася, што свяціла яшчэ не паглынула пакатасць ілба зямлі, і апошнія шчодрыя промні на развітанне паспешліва кідалі самотны позірк у прыцемненае наваколле. Менавіта такое асвятленне і панавала ў Віруновай кухні. Дзе самсунгаўская лядоўня займала ўвесь кут да столі, каля абагравальнай батарэі. Святло ад бра палахліва датыкалася да твару Монікі з левага боку, лашчыла парык са штучных валасоў, выхоплівала кончык прамога носіка і падэшвачку падбародка. Мужчына, адарваўшы позірк ад апусцелай талеркі, крайком вока зірнуў на маўклівую Моніку і ў незлічоны раз залюбаваўся пекнасцю ды зграбнасцю сваёй каханай.

— Ведаеш, Моніка, што я яшчэ заўважыў у стасунках між людзьмі? Гэта можа падацца дзіўным, але ў любой праяве сяброўскіх пачуццяў, няважна, між жанчынамі альбо мужчынамі, грамадства бачыць толькі сексуальны падтэкст. Калі гэта нават нявінныя абдымкі ці дакрананні, дотыкі. Усё роўна, акаляючыя бачаць праяву сексуальнасці і нічога больш. З-за гэтага мы баімся быць шчырымі і дэманстраваць сваё сяброўства. Бо, не дай Бог, калі на людзях мужчына альбо хлопец абдыме сабе падобнага. У такім выпадку за спінай ён абавязкова пачуе здзеклівы смяшок і дакорліва-асуджальнае слова-абразу — «гомік»... Тое ж і з жанчынамі, хаця яны ўсё ж і пачуваюцца вальней. Ды не нашмат. І ім прышпільваюць бірачкі «лезбас», не маючы на тое ні маральнага, ні этычнага права. Мы зацінаемся самі ў сабе. Грамадства грубее, асоба драбнее і задзіночваецца. Не, Моніка-Моня, я гавару не пра нас з табою. Нам няма чаго баяцца, ды мы і вышэй любых асуджальных ды абразлівых слоў. Хоць зайздрасці навокал паўным-паўнютка, нянавіць праз вушы людскія ліецца, запаўняе вуліцы і праспекты. Але нас пакуль усё гэта не датычыць. Канешне, нялёгка заўсёды заставацца вышэй агульнага, так бы мовіць, «нармальнага» ўзроўню паводзін ды меркаванняў, але ўсё ж можна і трэба. Бо інакш сальешся ў бязлікі сыпуча-цягучы, няўстойлівы брудны асяродак балота, багны, урэшце, бяздоннай прорвы. Дзе ходзяць шыхтамі, носяць аднолькавае, думаюць стандартамі, спаць кладуцца і падымаюцца па камандзе. Нават пазяхаюць па ўзмаху рукі. Ну, дык, ці ж жыццё гэта, Моніка? Ат, бачу, стаміў цябе гаворкаю. Не? Ты не супраць яшчэ што-небудзь паслухаць? Дзякуй, цярплівая мая, сябровачка.

Дык вось, гуляючы за горадам, я незнарок раздушыў на сцяжыне смаўжа. Звычайнага цёмна-шэрага смаўжа. Не заўважыў. Зрабіў крок і адчуў хруст пад падэшвай. Адняў нагу і згледзеў згустак, мешаніну плоці і зямлі. Тое, што яшчэ пару хвілін таму было жывым, па маёй віне ператварылася ў бясформенную масу, у небыццё. Бяздумна, лёгка і проста боскае стварэнне я спляжыў, зніштожыў. Не, я выдатна разумею, што свет ад гэтага ўчынку не перакуліўся, нават не шалахнуўся, — Вірун прыкурыў цыгарэту. — Але ж, ведаеш, дарагая Моніка-Моня, мяне ў тую хвіліну агарнула такая глыбокая роспач, што я ледзь не ўкленчыў і не загаласіў па смаўжу, як па самым родным і блізкім стварэнні. Ці ж нармальна гэта, Моніка? Маўчыш. І ты не ведаеш? Канешне, прасцей за ўсё сказаць, што старэеш ты, Вірун. Мякчэе душа, а на паверхню выбіваецца сентыментальнасць, харонячы пад сабою мужчынскі азарт паляўнічага і здабытчыка. Каб жа ўсё так проста было ў нашым, чалавечым, жыцці...

А, можа, наадварот ніколі нічога не варта ўскладняць? Жыць прасцей, не забіваць мазгі пытаннямі, на якія ад пачатку няма адказаў. Ну, што такое для чалавецтва, планеты нейкі смоўж альбо ластаўка, заяц, казуля, ці чалавек? Гэта не бачны воку драбок ад пылінкі... Колькі пра гэта я чытаў у разумных кніжках! А вось сёння сапраўды адчуў, што асіраціў сусвет на цэлага смаўжа. Міжволі зрабіўся знішчальнікам...

Загаварыў я цябе, Моніка. Даруй. Проста нейкі незразумелы настрой агарнуў вечарам. Хочацца выгаварыцца, ачысціцца ад бруду і смецця, што незаўважна збіраецца дзесяцігоддзямі ў патаемных закутках свядомасці ды і падсвядомасці таксама. Што ж, будзем класціся спаць. Бо нашы продкі звычайна гаварылі: пераначуем — больш пачуем. Ды і пабачым, спадзяюся.

***

Вірун убачыў велізарны натоўп людзей пасярод паселішча. Хаты вялікай вёскі раскінуліся вольна і раскошна па некалькіх лабатых пагорках. А з дзясяткі два прыстойных пабудоў збягалі двума радамі да нізіністай раўнінкі-праплешыны. Тут, на гэтым утаптаным і ўезджаным пятаку, і туліліся пасяляне. Мужчыны, жанчыны і дзеці цясніліся бліжэй да цяньку магутных ліп. Пад шатамі якіх можна было схавацца ад пякучых промняў паўдзённага сонца. Стаяла ці не сярэдзіна лета. Адзін з тых дзён, калі нябеснае свяціла, ускараскаўшыся ў зеніт, шчодра адагравала пасялян ляснях зямель ад віхурнай зімы і зацяжной, не дужа ласкавай на цеплыню, вясны. Паветра вакол аж дрыжэла ад сонечнай шчодрасці ды ўвішнасці. Па вёсцы нават пеўні не кукарэкалі, ленаваліся драць глотку ў такую спёку. Ім, няўрымсліўцам, сёння лацвей пачувалася ў лазістых кустах каля хат ці ў зарасніку піжмы ды палыну на ўзмежках гаспадарскіх надзелаў. Ніхто іх не турбаваў, ніхто не кышкаў на ненажэрнае курынае племя. Людзям, як бачым, не да хатняга птаства. Усе пасяляне сабраліся на праплешыне-пятаку каля Кузьмовай хаты. А што менавіта ў гэтым дагледжаным дамку жыве Кузьма, Вірун ведае, хоць і не разумее, адкуль тое веданне.

Людзі гаманілі хто парамі, а некаторыя зліліся ў купкі па некалькі чалавек. Гаворка ва ўсіх была няспешная, з ноткамі спачуванняў ды шкадобы ў галасах. Дзеці нястомнымі вераб’ямі шасталі між ног дарослых. Мальцы прабіваліся ў пярэднія рады, а дзяўчаткі ў насунутых на вочы хусцінках, наадварот, туліліся за спінамі мужчын ды жанчын. Яны сарамліва і паспешліва кідалі позіркі адна на адну, перазіраліся і, чырванеючы, апускалі вочы. Яны, здавалася, пачуваліся сярод пасялян, як нашкодзіўшыя коткі.

Вірун прасунуўся з самага краю, там дзе сонца, не шкадуючы промняў, выпякала пакамечаную, стаптаную і ледзь жывую траву, да сярэдзіны натоўпу, у цяністую засень. На яго, як ні дзіва, ніхто не звяртаў асаблівай увагі. Зрэдчас мужчыны ў гадах і дзецюкі з рэдкім шчэццем на няголеных тварах, працягвалі рукі, віталіся. Ён пасялянам адказваў тым жа поціскам далоняў. Прасунуўшыся ледзь не ў першыя рады, Вірун адчуў чыюсьці пяцярню на сваім плячы. Павярнуў галаву і сустрэўся позіркам з прыгожым чорнагаловым юнаком. Канешне, юнаком яго можна было назваць умоўна. Хлопцу не сёння і не ўчора споўнілася гадкоў дваццаць, але і да трыццаці, на выгляд, яму яшчэ далекавата.

— Здароў, Вірун. Чаго азіраешся вакол, нібы злодзей? — чорнагаловы шырока ўсміхнуўся, выпусціўшы з-пад не па-мужчынску яркаватых губ роўную палоску зубоў.

«Во каму пашэнціла, — мільганула думка ў Віруна, — да глыбокай старасці стаматолага ведаць не будзе».

— Ты што, не пазнаеш мяне? — разгубіўся маладзён. — Назіраю за табою ўжо з чвэрць гадзіны і не магу зразумець: ці ты з ранку недзе брагі сербануў, ці ўчора лясун дзесьці закруціў. Выглядаеш дужа прыбіта-задурманеным. То як яно, хмяльнога глытнуў?

— Што тут адбываецца? Чаго сабраліся людзі? — замест адказу, паспешліва запытаўся Вірун.

— Дзівак, — зрабіў разгубленую грымасу на твары чорнагаловы. — Яшчэ ж два дні таму стараста аб’явіў па ўсіх вакольных паселішчах, што сёння адбудзецца пакаранне быком Матрункі Нічыпоранай. Ты што, тыдзень спаў недзе, што не чуў навіны пра гэтую гуляшчую? Яе Марцін заспеў у свірне з Кажамякам з Прысожжа. А ў нас жа спаконвеку тых жонак, якія здрадзілі мужу, караюць быком. Ты сапраўды нейкі дзікі. Мо захварэў, ці памяць балотнік адабраў поўнасцю. Няма чаго так часта на паляванні швэндацца. Цётка Грыпіна мне колькі разоў скардзілася, што адбіўся ты ад зямлі. Усё па лясах ды пералесках блукаеш. Нечага шукаеш. Мо ўчарашні дзень цябе аніяк не адпускае.

— Пачакай, — папрасіў Вірун. — Хто такая цётка Грыпіна? І хто ты сам будзеш?

— Вось завярнуў дык завярнуў, — разявіў рот прыгожатвары. — Яна твая маці, а я — стрыечны брат. Зусім дрэнны ты зрабіўся. Да шаптухі ісці неадкладна трэба, а то позна будзе.

— Ды помню я ўсё, — схлусіў Вірун. — Жарты ў мяне цяпер такія. Памяць трэнірую. Гульня гэтакая. Прыкідваешся, што ўсё забыўся і пытаешся ў сябра, як я ў цябе, ды ловіш яго на недакладнасцях, промахах, і сам выдатна запамінаеш кожную драбніцу да скону дзён. Во як. — З палёгкай выдыхнуў Вірун.

— Угу, — здзіўлена ўзняў бровы на гладзенькім лобе маладзён. — Мудры ты, Вірун. Недарэмна твой дзед Кузьма ўжо цэлую вечнасць карае здрадніцкае бабскае племя быком. Я чуў, мужчыны казалі, што хутка Кузьма перадасць гэтую справу табе ў спадчыну. Будзеш ты ў нас сачыць за норавамі ды вернасцю. Шчыра кажучы, не зайздрошчу табе, Вірун. Не захочуць дзеўкі за цябе замуж ісці. Будзеш, як Кузьма, чакаць самай вынослівай бабы, якая не сканае пасля пакарання. Ці бычка, як гэты здохне, нягегленькага завесці ды навучыць прамудрасцям пакарання.

— Што ты вярзеш дурноту нейкую! — узлаваўся Вірун і ледзь не штурхануў у грудзіну суразмоўцу, які паваротам тулава ўхіліўся ад сяброўскага кухталя. — Бога на вас няма, паганцаў. Прыдумалі нейкае пакаранне быком. А самі, усе мы, мужчыны, святыя? Навошта здзекавацца з безабаронных і бяссільных жонак сваіх ды дачок?

— Во загаварыў, дык загаварыў! — вочы ў чорнагаловага, здавалася, што вось-вось выкацяцца з вачніц і павіснуць на ўзроўні падбародка. — Не намі ж такі закон заведзены, і не нам яго адмяняць. — Вымавіў ён нарэшце, калі ачомаўся ад пачутага. — Жаночая доля такая: быць вернай пад небам высокім толькі аднаму мужчыне. Яна ж сама выбірае, з кім пабрацца, і прысягае на агні, што не аступіцца, што ніколі не дазволіць чужому, акрамя мужчыны свайго, увайсці ў жывародную пячору. Ці не так я кажу, Вірун?

— Вар’ятня суцэльная. Я сапраўды шызануўся, з’ехаў з глуздоў па поўнаму, — хутка вымавіў нашчадак Кузьмы.

— І што за словы дзіўныя ды раней не чутыя кажаш? Чаго ўсхадзіўся, як маладое піва. Ну, пакараюць Матрунку быком, што тут такога? Не яна ж першая і не апошняй будзе. На нашай з табой памяці Матрунка ўжо шостая з усіх нашых паселішч баба, якую паставяць пад быка. Калі выжыве, то сыйдзе ў чужыя землі, а сканае — на вогнішча кінуць.

— Навошта дзяцей сюды папрыводзілі? — схапіў Вірун каля сваіх ног мальца. — Дзеля чаго ім такое відовішча? — Падшыванец вёртка вылузнуўся з пяцярні мужчыны. — Хто загадаў недаросткаў пускаць на пакаранне?

— Як хто? — перапытаў маладзён. — Ва ўсе часы стараста загадвае. Ды і гэта не проста відовішча, як ты кажаш, а навука для наступнікаў. Нас з табою ў іх узросце таксама прыводзілі. Ці мо памаркі табе громам адбіла? А, зразумеў, — заўсміхаўся чорнагаловы прыгажун. — Гэта ты ўсё гуляешся, памяць трэніруеш. Ну, давай-давай, удасканальвайся. Усё роўна не гэтым летам, дык наступным зменіш Кузьму. Будзеш выводзіць быка на распусніц. Доля твая такая, Вірун. Ад яе нікуды не дзенешся. Спачуваю, канешне. Раптам не пашэнціць табе, і памрэш бабылём. Не зазірнеш ані разу ў зваблівасць пячоры. Карнік быком нідзе дурнічку замужнюю не знойдзе, каб пацешыцца, а неапаганеныя дзяўчаты наўрад ці выберуць цябе для жыцця. Вось так яно, Вірун, — куды ні кінь, паўсюдна клін. — Гледзячы на прыгожатварага, ніяк нельга было зразумець: спачувае ён сябру, альбо здзекуецца.

Раптам натоўп ажывіўся, пасунуўся наперад. Мужчыны адшуквалі позіркамі сваіх жонак, моўчкі падыходзілі да іх, бралі за руку і, ставячы паперад сябе, лягонька падштурхоўвалі, маўляў, глядзі, даражэнькая, ва ўсе вочы, што і з табою можа стацца, калі закарціць раптам паспытаць плод з чужога дрэва. Можа, ён і сапраўды больш сакавіты ды ядраны, але ж чужы. Не забывайся, каб не апынуцца на пляцы ганьбы, пад напорыстасцю кормнага быка, які распалавініць твой сверб да самага пупка.

Вірун заўважыў, як з клеці Кузьмовага двара вывелі маладую прыгожую жанчыну ў доўгай мешкаватай апратцы, як двое жылістых мужчын вынеслі аднекуль драўляны станок-узвышша, паставілі на пыльным лапіку пляца, як садралі з проставалосай грэшніцы адзенне і, паставіўшы на станку на калені, моцна прывязалі раменнымі путамі за ногі і рукі. Пачуў Вірун і рык: глухі ды пажадлівы, працінаючы, халодзячы кроў рык магутнай жывёліны, якая прадчувае не свой скон, а канчыну людской душы.

На нейкую хвіліну натоўп прыціх. Чулася, як у паветры гудуць шматлікія авадні ды слепакі, якіх і сонца не загнала ў прахалоду лістоты недалёкіх дрэў, ці ў гушчыню шматтраўя.

«Не, я не магу дапусціць катавання жанчыны! Божа мой літасцівы, якое ж гэта дзікунства і варварства, якая бесчалавечнасць і лютасць. Такога не можа ў прыродзе існаваць. Не здатныя людзі на такое вычварэнне!»

Вірун з усяе сілы паспрабаваў прабіцца праз гушчыню натоўпу да краю пляца, на якім вось-вось павінна адбыцца экзекуцыя. Ён праціскаўся між успецелых цел пасялян, якія, здавалася, знарок не прапускалі яго, моцнай і непарушнай сцяной адгароджвалі ад катавальнага месца, месца злачынства.

— Ну, куды, куды ты сунешся? — пачуў Вірун над самым вухам. — Ахаладзі свой пыл. Нічога зрабіць не зможаш. Бяссільны ты перад выракам лёсу. Яго не перапішаш наноў. Бо твая нітка жыцця ўжо выдрана з кудзелі і спрадзена нябачнымі сіламі ды скручана на верацяно. Ты, Вірун, старонні сузіральнік. Не дадзена табе ўмяшацца ў ход падзей. — Мужчына задыхана павярнуўся на голас. Побач стаяў чорнагаловы прыгажун і ўсміхаўся. Усмешка на ягоным твары нагадвала застылую акамянелую маску. Гэта быў не жывы твар, а твар манекена.

— Супакойся. Ты і нашчадкі твае ўсё роўна будуць караць распусніц быком, — чорнагаловы, здаецца, маўчаў, але Вірун чуў кожнае не прамоўленае ім слова.

— Хто ты? — не змог стрымаць сябе ўсхваляваны Вірун. — Дзеля чаго і навошта выпрабоўваеш мяне? Чаго дабіваешся ад збалелай маёй душы?

— Я твой стрыечны брат. І ўсяго толькі, — не пераставаў усміхацца чорнагаловы. — Павер, анічагусенькі не хачу ад цябе. Я, як і ты, прыйшоў паглядзець на пакаранне блудлівіцы. Па загадзе старасты. Як усе яны. — Маладзён няспешна павёў галавою зправа налева і ў адваротным парадку. — Некалі ўсё з чагосьці пачыналася.

Вернасць, адданасць, самаахвярнасць, адчуванне родавай прыналежнасці, усё мае свае карані. Тлумачу простыя ісціны. Але ж на кімсьці ўсё і павінна спыніцца, мець сваё лагічнае завяршэнне. Вось бачыш, і я ўмею гуляць у тваю гульню забыўлівасці. Не трэба пахвальбы, проста я — добры вучань, а ты — неблагі настаўнік.

— У чым сэнс усяго сённяшняга дзейства? — не стаў даслухоўваць суразмоўцу Вірун. — Я ж не з вашага асяродку, нават не помню тут нікога. Усе гэтыя людзі чужыя мне, як і я ім.

— Няўжо? Памыляешся, даражэнькі, — перабіў Віруна чорнагаловы. — Калі хопіць у цябе мазгоў і крыху цярпення, то да ўсяго дойдзеш сваім розумам. Разбярэшся ў прымітыўнай галаваломцы. Не, нават не ў галаваломцы, а ў задачы з адным невядомым. Хаця, усе складнікі ў задачцы вядомыя...

Раптам наваколле скалануў нечалавечы крык. Ён дасягнуў нябёсаў, адбіўся ад празрыстай сінечы і ўпаў на абагрэтую зямлю ды раскалоўся на драбнюткія аскепачкі, якія паглынуліся мільёнамі пясчынак на лабастых пагорках...

***

Раніцай у Віруна трашчала ад болю галава. Кожная мышца ды сухажыліна ў целе былі напятымі і знясіленымі, выпетранымі ўшчэнт. Не раўнуючы, нібы ў марафонца на дыстанцыі ў цэлае жыццё. Гаркату ў роце не прагнала і кава з малаком ды мёдам. Мужчыну здавалася, што ўсё ягонае цела прайшло ноччу праз нейкую малатарню, якая не толькі знясільвае фізічна, але і адбірае ўнутраную моц, раўнавагу, пазбаўляе прагі жыцця.

«Нешта са мною робіцца не тое. Усё здаецца як звычайна і ў той жа час нічога звычнага і ранейшага ўва мне не засталося. Што фізічна зношваюся, то зразумела. Ад пражытых гадоў нікуды не ўцячэш, не схаваешся. Яны штодня нагадваюць пра сябе патрэскваннем у каленях, ламатою ў плячах, задышкаю ды ўсё большай і большай колькасцю выкураных цыгарэт. Тут усё ясна як божы дзень. Але ж куды падзелася ранейшая радасць ад прадчування прыемнай невядомасці і чакання яе ў кожным наступным дні? — Вірун згатаваў другі кубак кавы і прыпаліў ці не пятую цыгарэту. — Здавалася, што вось-вось заўтра ты абавязкова спазнаеш нешта такое, чаго не ўдавалася табе раней. Менавіта заўтра будзе твой самы шчаслівы дзень, які расцягнецца на бясконца доўгія гады, дзесяцігоддзі, а, можа, і стагоддзе. Заўтра прыйдзе твой дзень. Толькі твой і нічый больш! А што цяпер? Ды не хочацца рані- цай падымацца, каб у чарговы раз зразумець, што анічога звышнатуральнага не адбудзецца. Што, як і ўчора і пазаўчора, ты прабяжыш дзень па замкнёным коле. Але ж хоцькі-няхоцькі, а на працу ісці трэба. Праца. Ад яе праз гады настолькі стамляешся, што і самы любімы занятак ператвараецца ў пакутлівае выпрабаванне».

Вірун заўважыў у апошнія гады дзіўную і не вельмі зразумелую заканамернасць у грамадстве. Спачатку ён гэта спісваў на ўзроставую прыдзірлівасць ды празмерную ўедлівасць. Але ж чым далей, тым больш кідалася ў вочы, што на большасць кіраўнічых пасад прыходзяць (прызначаюцца) прафаны, людзі далёкія ад спецыфікі занятку. Не прафесіяналы, а аматары. Недалёкасць і прымітывізм так званых начальнікаў нельга было не заўважыць, нават тады, калі і прыплюшчваеш вочы, яно чырвонай анучай трапятала навідавоку. Дакацілася гэтая хваля і да Віруновага офіса. Мужчына шчыра, па-чалавечы шкадаваў новую генерацыю сваіх кіраўнікоў. Яны, небаракі, імкнуліся напачатку схаваць сваю недасведчанасць, непадрыхтаванасць і, як гавораць, недадзенасць Богам ствараць, за шматслоўнасцю, мітуснёй, нязбытнасцю і фантастычнасцю праектаў, а ўрэшце спыняліся на апрабаваным і славутым навядзенні парадку. Што ж ім яшчэ заставалася? Дысцыпліна — той бізун, які служыць ці не з часоў стварэння свету. Запалохаць падначаленага, убіць яму ў галаву, што ён, твой кіраўнік, распараджаецца тваім лёсам. І толькі ад яго залежыць, ці давядзецца табе заўтра паснедаць і аплаціць камунальныя паслугі. Што ён не Бог, а вышэй Бога. Канешне, не ўсіх можна было прыціснуць ды зламаць. Моцныя асобы гаварылі ў твар начальнікам пра іхні ўзровень і дасведчанасць, давалі зразумець усю іхнюю мізэрную веліч і сыходзілі... у дворнікі, вартаўнікі альбо грузчыкі. Так было і ў Віруновым асяродку. Толькі ж кіраўнікі не дужа ўбіваліся ды ўздыхалі, выціраючы мокрыя вочы. Яны ў той жа дзень бралі чалавека з вуліцы на вызваленае месца і з большым асцервяненнем кіравалі.

Так, мяняецца свет, і змяняюца людзі. Ад такой простай ісціны анікуды не дзенешся. Вірун гэта выдатна разумеў, таму і стараўся адасобіцца, занурыцца ў свой, выбудаваны па асабістай схеме, асяродак. Пакуль што яму шэнціла, ніхто вельмі не назаляў і не лез у душу. Як гавораць, і на тым дзякуй. Дызайнерская фірма, у якой працаваў Вірун, апошнім часам ператварылася ў клуб запалоханых жанчын. Мужчыны-кіраўнікі другога звяна, талковыя прафесіяналы, неяк незаўважна і ў той жа час хціва, былі выціснуты альбо звольнены з працы начальнікамі першага звяна. (Ну, проста не фірма, а калгас са сваімі старшынямі і звеннявымі). На іх жа месца ставіліся кабеткі з ласкавымі галаскамі, паслухмяныя і згодныя выконваць самыя ідыёцкія загады. Не раўнуючы, як у войску, дзе ніколі не страціць актуальнасці лозунг: я начальнік — ты дурань, а калі ты начальнік — то я хаджу ў дурнях. Адным словам — весела.

Вірун пазіраў на такія пературбацыі спачатку з сумам і болем у сэрцы, а пасля — з зацікаўленасцю. Маўляў, чым жа гэта ўсё скончыцца? Няўжо дзяржаўная фірма выкараскаецца ў канкурэнтнай барацьбе з прыватнымі? Аддзел, дзе працаваў мужчына, раздзімаўся бражнай бурбалкай. Ледзь не кожны тыдзень мяняліся твары новых супрацоўніц. Фірма трашчала па швах, але пакуль трымалася. Нельга было ўжо вызначыць: жывы гэта пакуль арганізм, ці аганізіруючы труп.

Вірун дапіў апошні глыток кавы, зрабіў паспешлівую зацяжку цыгарэты і затушыў яе ў прывезенай з Барселоны попельніцы. Невясёлыя згадкі пра працу не дабавілі аптымізму і бадзёрасці. Галаўны боль не праходзіў, а цялесная ламата не супакойвалася. Ён высунуў шуфляду ў стале кухні, дзе захоўваліся лекі, пакорпаўся і вылузнуў з пласціны таблетку анальгіну. Укінуў у рот і разжаваў у аднародную масу. (Такая звычка ў яго захавалася з дзяцінства). Грэбліва запіў месіва мінеральнай вадой і прыслухаўся да сябе. Быццам праз пару хвілін лекі абавязаны падзейнічаць.

— Наіўны, — прамовіў мужчына сам сабе. — Добра, што такое дзівацтва не бачыць Моніка-Моня. А то падумала б, што я зусім збрэндзіў...

І тут Вірун успомніў сон. Усё да драбніц, да каліўка, да кожнага штрышка, дэталі, пачутага слова. Ён быццам здранцвеў. У памяці адным суцэльным панарамным кадрам прамільгнула бачанае.

— Пакаранне быком, — міжволі вылецела з губ.

Віруну падалося, што гэтыя словы ажылі і ператварыліся ў слюдзяністых стракоз, якія сваімі празрыстымі крылцамі затрапяталі пад столлю.

Мужчына падышоў да акна, зірнуў на вуліцу. Зноў імжэў дождж-пацяруха. Сыра і волка глядзеліся дрэвы, машыны, тратуары і паспешлівыя гараджане. Нейкі згорблены стары без парасона выгульваў калматага і бязроднага сабаку. Рудая поўсць на жывёліне набрынялымі пасмамі ледзь не краналася долу. Нямоглы стары і абыякавы да ўсяго сабака стваралі нейкі ірэальны тандэм. Як Віруну падалося: гэтая адмысловая пара на сшарэлым газоне падкрэслівала пустату і абыякавасць жыцця. Кожнага паасобку і ўсіх разам.

Не хацелася нікуды выходзіць. Мужчыну закарцела зарыцца ў ложак з Монікай і забыцца ў бяздумным сне, дзе няма ні гукаў, ні фарбаў, ні думак. Існуе толькі суцэльная бяздонная і глухая пустата.

— Але ж хопіць з мяне сноў! — сам сябе супыніў, адагнаў жаданне Вірун. — Дзе б знайсці сілы, каб забыцца на папярэднія загадкавыя мроі? На ўсё тое, што выдаў мозг. Баюся, што рэальнасць і сны сплятуцца, сальюцца ў адно цэлае. І што тады рабіць? Псіхушка адназначна забяспечана. А што будзе з Монікай-Моняй? — Мужчына бяздумна глядзеў праз акно ў гушчыню нізкага неба над дахамі шматпавярховікаў.

Дзецюка абудзіў ад роздумнасці мабільны тэлефон. Настойлівая і заезджаная мелодыя патрабавала ўзяць трубку.

— Алё.

— Вірун? — спытаў стомлена-плаксівы жаночы голас.

— Так, я.

— Гэта Зоська звоніць. Сястра Ліліяны, — голас задрыжэў, патанчэў і сышоў на ўсхліп. — Няма больш нашай Ліліянкі. Разбілася сястрычка мая. Ой, Божачка ж, мой Божа, што ты нарабіў? Навошта яна табе так раненька спатрэбілася?..

Вірун, слухаючы, спрабаваў асэнсаваць інфармацыю. Прычым тут ён да першай жонкі, якую не бачыў гадоў пятнаццаць. Адкуль родзічы Ліліяны ўзялі нумар ягонага тэлефона? І ўвогуле, ён чужы чалавек для роду Покічаў. З Ліліянай пражылі разам не болей трох гадоў. Усяго трох! І калі тое было? Навошта ён, Вірун, ім здаўся?

— Дык ты прыедзеш на пахаванне, Віруночак? Назаўсёды развітаешся са сваёй любай жоначкай. Яна ж цябе штодня з языка не спускала. Усё гаварыла, які ты выдатны, клапатлівы чалавек і муж. Які дабрэнны і прыстойны. Ліліянка ўсе гэтыя гадочкі табою жыла. Нікога не магла доўга цярпець, бо ты ў яе заўсёды заставаўся на першым месцы. Выпіваць і гуляць яна пачала з-за цябе. Бо ты засланіў ёй Божы свет. Ты Ліліянку ў магілу звёў. Каб табе праваліцца на роўным месцы! — Голас жанчыны зрываўся на істэрыку. — Каб табе ля вады хадзіць і піць прасіць, каб ты белага дня не бачыў!..

Вірун павольна адняў ад вуха мабільны, націснуў клыпажок адключэння.

— Вось табе і маеш, — толькі і прамовіў. Ён зноў прысеў на табурэцік ля кухоннага стала. Закурыў. Трэба было збірацца на працу, але прымусіць сябе нешта рабіць не мог. Не ставала ні фізічных, ні душэўных сіл. Званок Ліліянінай сястры спляжыў тое нямногае, што яшчэ заставалася пасля загадкавага сну, пасля душэўнага спусташэння, якое ён адчуў учора, прачытаўшы на сцяне закінутуга барака таямнічыя пісьмёны. Ды і Моніка-Моня не азывалася са свайго крэсла. Як вечарам пасадзіў яе ў мяккі фатэль, дасюль яна і ўзіраецца абыякавым позіркам на палічкі серванта з калекцыяй разнамасных ды рознакаліберных козлікаў. Вірун пачаў іх збіраць гадоў шэсць таму. Неяк завітаў з сябрамі на свята горада. І заблукалі яны кампаніяй на гандлёвыя рады, дзе народныя ўмельцы дэманстравалі ўласнаручныя вырабы. Там і ўгледзеў дзяцюк гліняную свісцёлку ў выглядзе зваблівага і зграбнага козліка. Вірун ім настолькі захапіўся, што, не задумваючыся, набыў. А нехта з сяброў і падкінуў ідэю, маўляў, а чаму б табе не збіраць з іх калекцыю? Сёння ж калекцыяванне дужа ў пашане. Глядзіш, і будзе занятак для не маладога ўжо і занадта сур’ёзнага мужчыны. Тады яны ўсе разам пасмяяліся над прапановай, але Вірун праз некаторы час заўважыў за сабою дзіўную рэч: наведваючыся ва ўнівермагі ды цумы, цацачныя крамкі, ён паўсюль вышукваў фігуркі барадатых козлікаў. Не абавязкова гліняных, а і парцалянавых, шкляных, пластмасавых, нават з шытва і штучнага футра. І вось цяпер на шырокай паліцы красаваўся вялікі статак козлікаў, якія не назалялі, а лашчылі вока не толькі гаспадару кватэры, але і гасцям.

— Моніка, я збіраюся на працу! — гукнуў з кухні Вірун. — Хоць яна ў мяне і колам у горле стаіць. — Гэта мужчына прамовіў прыцішана, больш для самога сябе. — У такое надвор’е толькі і цягацца па тралейбусах ды метро. Вось ужо краінай Бог абдзяліў: то дажджы кароткачасовыя без перапынку, а то завірухі тыднямі не ўшчукаюць. І дзе ж тое сонца ды жаданая спёка? — Мужчына няспешна мыў у ракавіне з вячэры пакінуты посуд і свой кубак з-пад кавы. Ён незадаволена бурчэў сабе пад нос пра надвор’е, якое аніяк не ўсталёўваецца на працягу ўсяго года, аб працы, ад якой сківіцы зводзіць, пра жанчын, ад якіх ужо стаміўся.

— Што ж за няшчаснае наша племя мужчынскае? На кожную ўпадабаную дачку Евы мы глядзім у першую чаргу, як на патэнцыйную самку, аб’ект сексуальнай уцехі і задавальнення. А пасля ўжо заўважаем усе іх астатнія вартасці ды якасці. І нікуды ж ад гэтага не падзецца. Хоць ведаем, што новая сустрэча, знаёмства, захапленне акрамя радасці і замілавання прынясе процьму праблем і пакут, расчараванняў ды роспачы. — Вірун пераапранаўся ў касцюм, а думкі сноўваліся ў галаве адвольна і свабодна, як бы самі па сабе, незалежна і шырока. — Колькі ж ужо за пражытыя гады мелася такіх стрэч-растанняў? Ды не злічыць, як і ў большасці мужчын і жанчын майго ўзросту. А ты думаеш, што толькі мы, мужчыны, глядзім на жанчын з сексуальным прыцэлам? — Запытаўся ў сябе Вірун. — Ну і дурань тады. Жанчыны таксама на нас глядзяць у першую чаргу, як на жарэбчыкаў, самцоў. З прыкідкай на вынослівасць ды цягавітасць. І няхай яны хоць у тысячны раз абвінавацяць мяне ў напрасліне ды нагаворах, але я застануся пры сваёй думцы. Можа, гэта толькі не датычыцца маёй Монікі-Моні. Так, яна святая. Але ж я незнарок і выбраў менавіта яе ў свой жыццёвы полудзень. Не Ганку-Вальку, не Кацярыну-Рэгіну, а менавіта Моніку.

— Не сумуй без мяне. Пастараюся сёння раней вызваліцца і прыйсці дамоў, — з парога прамовіў Вірун і шчоўкнуў аўтаматычным замком.

«Вось табе і Ліліяна. Званок з мінулага. Далёкага і пустога. — Зрабіўшы нябачны зігзаг, пераскочыла думка з аднаго на другое. — Мы з першых дзён не былі шчаслівымі. Юначая гіперсексуальнасць і жыццёвая недасведчанасць звялі-злучылі нас разам. А якое можа быць шчаслівае жыццё, калі акрамя секса анічога нас не звязвала? Голы секс, фізічнае задавальненне і больш нічога. Тры, чатыры, шэсць месяцаў — і прыходзіць насычэнне целам. Хочацца большага, значнага, вышэйшага... А яго няма. Страшна пражыць жыццё ў чаканні. Чаканні чагосьці незвычайнага, казачнага, невядома-шчаслівага. Чакаць... Кожную гадзіну, дзень, месяц, год. Чакаць і, мажліва, не дачакацца. Але ж надзея квола трапеча ў грудзях. І каб наблізіць тое невядомае, але даўночаканае, ты імкнешся вечарамі раней класціся спаць. А калі сон дзесьці заблукаў у абдоймах з іншымі шчасліўцамі, то неадкладна бярэшся за прыхаванае снатворнае. Толькі б заснуць і наблізіць гадзіну, дзень свайго шчасця ды пачувацца дзіцём, якому нарэшце далі смачны ласунак. Чакаць са дня ў дзень, спадзявацца, што заўтра будзе абавязкова тваім. Толькі тваім. І вось аднойчы расплюшчыўшы вочы, усведамляеш, разумееш, што гэты дзень нарэшце прыйшоў. Так табе здаецца. Але і сёння ты памыліўся. Твой дзень абмінуў цябе, зблытаў перакрыжаванне, вуліцу, дом, кватэру. Нічога, хай пабудзе шчаслівым нехта іншы. У цябе ж застаюцца вера і надзея. Яны найбліжэйшыя сяброўкі, якія пакуль што не здраджваюць. Хоць, калі шчыра, з гадамі робяцца больш лядашчымі, нягегла-хілымі і спакутаванымі. Але яны ёсць, пакуль яшчэ з табою. Так я жыў да сарака, сарака пяці гадоў, а затым надзея з верай ляснуліся. Воблачкам цыгарэтнага дыму растварыліся ў наваколлі, не пакінуўшы пра сябе і следу».

Вірун ужо ехаў у метро і, затуліўшыся ў правым кутку вагона, не звяртаў увагі ні на пасажыраў навокал, ні на гул электрычкі ў тунэлі. Ён наперад ведаў, як праміне сённяшні дзень. Пустыя і безвыніковыя клопаты на працы, банальная гаварыльня абрыдлых супрацоўнікаў, дзяжурныя ўсмешкі і рукапацісканні. Кожны з калег (пра сябе іх Вірун называў — калек) будзе хаваць свой сум, абыякавасць да ўсяго, за маніторамі камп’ютараў, бесперапынна прысёрбваючы каву ці гарбату. Не жыццё, а суцэльны, без выхадных і святаў, дзень сурка. Які, магчыма, толькі і разбавіць успамін, што нечакана выплыве, вырвецца аднекуль з падсвядомасці кавалачкам, аскепкам з дзяцінства. Салодка-гаркавага, шчасліва-крыўдлівага, бадзёра-нястомнага, але з прысмакам гарчынкі струкавога перцу. Ды ўсё ж непаўторна-зайздроснага і, як здавалася, бясконцага... А «вінаватым» ва ўспаміне можа стацца некалькі нот мелодыі, альбо ўлоўлены носам пах, ці позірк, што зачапіўся за пачырванелыя гронкі арабіны. І ўспамін абудзіць душу, прымусіць сэрца шпарчэй гнаць кроў па венах. І хоць успамін прамільгне дваццаць пятым кадрам у штодзёншчыне, але ён дасць імпульс усведамленню, што не ўсё так безнадзейна страчана. Імжа з набрынялага неба — часовая, цягучая і брудная вада ў Свіслачы вясною ачысціцца, унутраная стомленасць праміне і зменіцца на казытлівую радасць. Урэшце, вернуцца надзея і вера. Бо дэпрэсія — не ўзроставы паказчык, а ўсяго-та змэнчанасць чалавека ў мільённым натоўпе сабе падобных. Ты разумееш, што жыць прыземлена не можаш. Клопат пра гаспадарку, ежу, адзенне — не галоўнае, хоць так жылі ды і жывуць твае родзічы. Не глядзець на лес з захапленнем і радасцю, а вызіркваць добрае дрэва для дроў — не тваё прызначэнне. Не заўважаць прыгажосці кветак і траў, а бычыць толькі сена для жывёлы — так сумна.

— Выходзіце на наступным прыпынку? — пачуў Вірун за спінай пытанне. Ён моўчкі хітнуў галавой у знак згоды і пасунуўся на крок уперад. Штурханіна ў дзвярах вагона, хрыплаваты дынамік з абыякава-бясколерным голасам настолькі звыклыя з’явы, што мужчына не ўяўляе ўжо жыцця без іх.

«Колькі ж вас, мае мілыя і дарагія людцы? І ўсе бяжым мы разам і ў той жа час паасобку. Спяшаемся, гонімся за нечым, а ўрэшце разумеем, што не туды і не так беглі. Глядзім пад ногі, баімся ўзняць адно на аднаго вочы, проста ўсміхнуцца, саступіць прастору больш паспешліваму і нецярпліваму. Мы баімся згубіць “сваё месца” ў вагоне, на эскалатары, у чарзе ў кафетэрый ды да білетных кас. Ай, што зменіцца ад уздыхаў ды папрокаў агульнай, бязлікай масе? Ні-чо-га! А таму не займайся пустым самаедствам. Не дакарай монстра, які цябе не чуе і не пачуе аніколі». — Вірун адкрыў уваходныя дзверы, зайшоў у офіс. (Не любіў мужчына гэтае слова, але без яго, офіса, сёння нікуды. Кожны кабінет, пакойчык велічаюць гэтым словам). На працоўным месцы знаходзіліся толькі тры чалавекі, астатнія завіслі ці ў пробках на дарогах, ці ў чужых ложках сваіх палюбоўніц і палюбоўнікаў. Усё і тут як заўсёды.

— Прывітанне, арлы і арліцы! — звыкла павітаўся Вірун і прайшоў да свайго стала. Так званага рабочага месца.

— Ты чамусьці сёння не ў гуморы, — стрэліла на мужчыну позіркам маладзенькая каляжанка. — Што, ноч не ўдалася? — Прэсна ўсміхнулася яна і ўтаропілася ў манітор.

Вірун праігнараваў пытанне. Яму хацелася аднаго: набліжэння вечара, калі ён з палёгкай падымецца з крэсла і подбегам шусне ў падземку. А адтуль дахаты, дзе верна чакае Моніка-Моня, старыя красоўкі і паношаная куртка. Дзецюку раптам так закарцела апынуцца ў старым, закінутым бараку, што аж пяты засвярбелі. Ён толькі цяпер зразумеў, што менавіта там хаваецца разгадка ягонага ўнутранага раздраю. «Пасяджу да паўдня, а затым пабачу. Паскарджуся на дрэнны стан і збягу. Ніякай сілы не стае адседзець цалюткі дзен з выглядам па макаўку занятога чалавека. Стараваты я для гульняў у хованкі. Мяне чакаюць Моніка, барак ды пісьмёны на сцяне. Усё астатняе не вартае ўвагі». На душы Віруна палягчэла, бо ён прыняў рашэнне. Няхай і ва ўрон працоўнай дысцыпліне.

***

У другой палове дня Вірун ужо крочыў па сцяжыне да ўпадабанага барака. Дождж спыніўся яшчэ раніцай. На небе, сярод густаватых хмар, прамільгвала сонца. Яно здавалася запалоханай і юркай дзяўчынкай, якая, пераадольваючы непасільныя перашкоды, імкнецца дапамагчы нямогламу чалавеку ўскараскацца з восеньскай лужыны на краёчак сухой лавы пад навесам. І ўсё ж гушчыня хмар радзела, а сонечныя промні з кожнай хвілінай смялей і напорысцей аблашчвалі ўмакрэлую зямлю, дрэвы, травы і кустоўе. Абнадзейвалі людзей скупой цеплынёй і ласкай.

Вірун схлусіў Моніцы-Моні, калі, прыйшоўшы дамоў, сказаў, што адлучыцца ў краму. Сам жа, не пераапранаючыся нават, толькі пераабуўся, пашыбаваў да кальцавой дарогі, а затым, збочыўшы на сцяжынку, скіраваў да напаўразбуранага барака. Яго туды цягнула невядомая сіла. Падыходзячы да пабудовы, яшчэ за пару добрых соцень метраў, дзяцюк заўважыў каля барака сілуэт чалавека. Якраз насупраць пралома дзвярэй. Вірун крыху запаволіў крок. Мільганула думка: а, можа, вярнуцца дамоў? Яму не хацелася некага бачыць у гэтым бязлюдным месцы. У месцы, якое ён па праве лічыў сваім. Нават, нейкім інтымна-сакральным. І вось на табе, маеш, чужака ў сваіх уладаннях.

Каб неяк сабрацца з думкамі і вырашыць, што рабіць, Вірун няспешна, замаруджана паляпаў правай рукой па кішэнях у пошуку цыгарэт. Нарэшце выняў пачак, выцягнуў з яго адну і пстрыкнуў запальнічкай. Скоса зірнуў у бок барака. Яму падалося, што невядомец пільна ўзіраецца ў Віруна і ўзмахамі галавы, нібы конь у спякотнае надвор’е, кліча да сябе. Дзяцюк зусімразгубіўся. Яму раптам закарцела з усіх ног кінуцца бегчы. Як мага хутчэй і далей ад барака і невядомага чалавека, які так па-сяброўску, гасцінна запрашае яго наблізіцца. Толькі ж у мазгу пульсавала, як нарыў, іншая думка: «Не бойся, а смела ідзі. Ты ж так хацеў разабрацца ва ўсім. Зразумець сябе і тое, што з табою адбываецца. Ідзі! Спяшайся!»

І Вірун паскорыў крок. Не глядзеў нават пад ногі на звілістай сцежцы. Яго пацягнула, нібы жалезную пласціну да вялізнага магніта. Мужчына тварам адчуваў вібрацыю паветра паміж ім і баракам, чалавекам, што стаяў у праломе дзвярэй.

Калі іх падзяляла некалькі дзясяткаў метраў, Вірун пазнаў у незнаёмцы чорнагаловага маладзёна з учарашняга сну. Тая ж усмешка на прыгожым твары і нават адзенне тое ж.

— Дзень добры, брацельнік, — першым павітаўся знаёмы незнаёмец. — Доўга ж чакаць цябе давялося. Думаў, што не прыйдзеш сёння. Але спадзяваўся. Як бачу — не дарэмна.

— Здароў, — проста адказаў Вірун не рукаючыся. — I навошта гэтак тэрмінова табе спатрэбіўся? — Разгубленая ўсмешка скрывіла твар дзецюка. — Здаецца, столькі гадоў шчасліва пражылі, не ведаючы адзін аднаго, і раптам узнікла неабходнасць.

— А ці ж шчасліва пражыў ты тыя гады? — не пагадзіўся прыгожатвары.

— Нікому не жаліўся, — парыраваў Вірун.

— Ну канешне. За спінай толькі разводы, выпадковыя сустрэчы і пастаянны раздрай душы. Пошукі, пошукі... Спадзяванні, расчараванні і зноў пошукі. А чаго і каго? — чорнагаловы пільна глядзеў на дзецюка.

Вірун прамаўчаў.

— Ты сам так і не зразумеў. Добра, што спыніўся на манекене-ляльцы. Сваёй Моніцы-Моні. Лагічнае завяршэнне для нашчадка караючых быком. Толькі манекен і можа быць з табою.

— Ды перастань несці глупства, — папрасіў Вірун. — То быў проста дурнаваты сон у стомленай галаве. І ты, наколькі разумею, галюцынацыя. Чуў, што такое з людзьмі здараецца ад стомы і зашоранасці жыццём. Дастаткова працерці вочы ды страсянуць галавой, і цябе няма.

— Паспрабуй, — падахвоціў чорнагаловы. — А раптам і праўда.

Вірун кулаком цірнуў адно, другое вока і зірнуў перад сабою. Чорнагаловы прыгажун стаяў на тым жа месцы.

— Цяпер пераканаўся, што я рэальны? Як і ў сне. А ўвогуле, ты ўпэўнены, што тое было сном? Усяго толькі сном? Пайшлі ў будыніну. Там я напісаў для цябе чарговы тэкст. Побач з адбіткам тваёй далоні. Табе ж спадабаліся мае папярэднія пасланні. Ты гаварыў пра тэксты і свайму манекену-ляльцы, так званай Моніцы-Моні. Я не памыляюся?

— Ну, гаварыў. Што з таго? — буркнуў Вірун і пайшоў следам за чорнагаловым.

— Чытай, — ні то загадаў, ні то папрасіў прыгожатвары. — Мо тут і знойдзеш для сябе сякія-такія адказы. А мне час не дазваляе больш заставацца побач. Чытай. — Яшчэ раз паўтарыў ён.

Вірун зрабіў некалькі крокаў да сцяны і ўпіўся вачыма ў роўны і прыгожы почырк тэксту.

«Як знайсці дакладныя словы, каб апісаць боль, пакуты, адзіноту чалавечай душы? Колькі не перабірай у памяці, як не напружвай і не моршчы лоб, а ўсё слоўнікавае багацце падаецца нейкім легкадумным, бязважкім і павуціністым. Рэдкім і хліпка-недакладным робіцца слова, пастаўленае побач з боллю. Зацяганым, заношаным, збітым і... ніякім пачуваецца слова і побач з пакутай. Што ўжо казаць пра адзіноту. Адзінота, яна і ёсць — адзінота. Якімі словамі не атуляй і не прыбірай адзіноту, яна, прыгаломшаная прыгажуня, застаецца сам-насам на ўсіх расхрыстаных скрыжаваннях дарог.

Адзінота-жабрачка, адзінота-ганарлівіца, адзінота-фанабэрыстасць, адзінота-уседазволенасць, адзінота-прыгажосць, адзінота-царыца. Ніякае слова не змякчае, не ўлашчвае адзіноту. Калі яна ўжо ўбілася ў душу, то не ўратуе чалавечае цела ані летняя духмянасць лугоў, ні плёхканне лагодных марскіх хваль, нават экзотыка Катманду, няўлоўная пастка кахання не разбурыць за імгненні ўзведзены замак адзіноты. З болем разабрацца прасцей... А ці прасцей? Цяжка, немагчыма чалавеку быць шчырым і праўдзівым нават самім з сабою, што ж ужо казаць пра шчырасць сярод сабе падобных, у паўсядзённасці. Таму і адзінота, боль, пакуты хаваюцца пад маскай абыякавасці на твары і крывадушным лозунгам: “Калі мне баліць і я пакутую ў адзіноце — значыць, я жыву! А як жыву і навошта?” — гэта ўжо пытанне рытарычнае. Не дарэмна ж у свой час нехта зазначыў, што, калі чалавек пачынае цікавіцца сэнсам жыцця, альбо яго каштоўнасцю, то гэта азначае, што ён хворы.

А хворыя мы ўсе, толькі кожны па-свойму: адным сумна жыць, другім — цесна, а трэцім — без розніцы як жыць, з кім і дзеля чаго. Галоўнае — жыць, проста — жыць!..»