Перакуліся, перакуленае [Анатоль Казлоў] (fb2) читать постранично


 [Настройки текста]  [Cбросить фильтры]





Анатоль КАЗЛОЎ


Перакуліся, перакуленае


Чараўнік прапанаваў селяніну любую ўзнагароду, але з умовай, што сусед атрымае ўдвая больш.

«Выкалі мне вока»,— адказаў селянін.


3 фальклору


I

Сонца ляніва, з неахвотай, як быццам маладзіца, што недаспала, выпаўзла з-за выбоіста-няроўнай палоскі лесу. Ад расяной посцілкі травы, што густа расла адразу ж за хатай Лозікаў, на выгане, падымалася няроўная тумановая завеса. Як ні ўглядайся цяпер, пры ўсходзе сонца, на траву, але не згледзіш той зеляніны, таго буяння кветак, што кідаецца ў вочы пры дзённым святле. I не толькі вочы спатыкаюцца на пераменлівай незвычайнасці ранішніх фарбаў, але і вушы чуйна ловяць нязвыкласць цішыні. Яна, цішыня, быццам агортвае цябе, лашчыць, закалыхвае, нябачнай рукою праводзіць па вейках, разам з няўлоўным веграм казытліва шлыкоча па твары, забіраецца пад лёгкую кашулю, абмацвае босыя ногі і, нібы спатоліўшы цікавасць, нарэшце даносіць да тваіх вушэй далекаваты водгалас чужога голасу.

Усё. Цяпер ты не адзін на адзін з сонцам і раніцай. Нехта такі ж увішны далучыўся сюды, парушыў міражную ілюзію двухадзінства. I пачынае ніякавець паганскі парастак замілавання ў тваёй душы. Ён толькі-толькі нарадзіўся, але чужы і недарэчны голас стаптаў яго, знішчыў, не даўшы пусціць і лісточкаў, што сагравалі б тваю душу да наступнай раніцы...

Дуняша спахапілася. Спуджана лыпнула вейкамі, прабегла вачыма па старой дранкавай страсе, праз шчыліны якой крадком убіваліся першыя ніцыя промні ліпеньскай раніцы. Пахкае сена яшчэ дурманіла санлівую галаву. Соладка побач соп Лёнік, а думкі, як камары, што таўкуць кашу ў надвячоркавай цеплыні, завіравалі, запляліся, беглі наперагонкі, збівалі адна адну: «Авой, няўжо праспала? Падняліся хатнія. Маці спапяліць позіркам. А бацька... Бацька ж на парозе касу адсячэ. Адсячэ, далібог». I тут Дуняша ўсміхнулася. Бачком выпаўзла з-пад пяшчотнай рукі Лёніка, прысела. Пальцы рук прабеглі па кароткай стрыжцы на галаве, выбіраючы сыравата-адлеглыя за ноч сяніны з валасоў. «Ужо адсек,— больш адкрыта ўсміхнулася Дуняша, уздыхнуўшы,— але ж бавіцца не варта. Трэба пабудзіць Лёніка. Няхай адчыніць гэтыя рыпучыя варотцы. Сама не здолею, яй-бо. А як ён прыгожа спіць! Што тое дзіця, прыгрэтае пад бокам мамкі. Гарадчук Лёнік. Звыкся спаць да паўдня, не тое што ў нас, з пеўнямі на нагах ужо. Шкода будзіць, але ж рыпучыя варотцы, няхай бы хапіла іх ліхаманка».

— Лёнік, чуеш? Лёнік? — Дуняша асцярожна правяла далонню па чырванаватай шчацэ хлопца.

«Бач ты, якое шчэцце за ноч адрасло,— Дуняша ад незразумелага ёй задавальнення надзьмула пульхна-ружовыя вусны.— Сапраўдны мужчына ўжо Лёнік. А мо яшчэ няхай паляжыць побач? Ну што бацькі? Пасварацца, патлумяцца крыху і ўшчукнуць. Няхай прывыкаюць, не маленькая ўжо іх Дуняша. Нявеста я... Цьфу ты, дурніца, а крый бог, хто з суседзяў пабачыць, якой гадзінай дамоў прыбегла? Вой не. У нашых баб языкі горш бізуноў лупцуюць...»

— Лёнік, прачніся! — Дзяўчына шмарганула яго за вуха.— Спіш, быццам пасля кагаргі (трэба ж так сказаць, сама сябе ганьбую з нагаворамі гэткімі).— Дуняша спуджана адхапіла руку.

Лёнік з неахвотаю расплюшчыў вочы:

— Дуняшка... Чаго ж так рана, га?

— Бегчы мне трэба, сонца ўзышло, бач, як развіднела. Людзі да калодзежаў хутка пацягнуцца, як мне гады дамоў даскочыць? Адчыні варотцы.

— Навошта? Мы з табою да наступнай раніцы тут і праляжым,— ленавата паварочваючыся на посцілцы, Лёнік адной рукою абхапіў Дуню за плечы і прытуліў да сябе.— Вазьму і не пушчу анікуды!

— Табе ўсё жартачкі,— Дуняша ўперлася локцем у ягоную грудзіну, выслізнула з-пад рукі.— Ты паглядзі на двары, каб нікога не было. А то раптам маці твая поркаецца ўжо каля сянец,— папрасіла Дуняша, папраўляючы на сабе змятую за ноч сукенку.— Не хочу, каб чужыя вочы мяне бачылі. Ты ж, Лёнічак, хлопец, таму плётак людскіх не баішся, ды і ў свой горад хутка з’едзеш, а мне тут заставацца, вітацца з усімі, словам перакідвацца. А касыя позіркі горш за крапіву-жыгучку даймаюць.

Лёнік асцярожна споўз па драбінах з утаптанай і зляжалай ужо сціртачкі сена, праз шчыліну ў варотцах зірнуў на двор, хвіліну пачакаў і адкінуў зашчапку. Варотцы жалобна, з нуднай працягласцю зарыпелі. Здавалася, што яны спакон веку не адчыняліся, зрасліся ўжо з петлямі завесаў, ці мо дваровы гаспадар падпіраў іх з другога боку нябачным плечуком, хочучы, каб уся вёска ведала пра ганьбу Дуняшы, пра яе грэшна-ўцешную ночку на сене.

— I чаму б табе, Лёнічак, не змазаць варотцы дзёгцем, калгасная ж збруйная праз дарогу стаіць, там цэлыя бочкі без прыглёду,— дзяўчына прашаптала гэтыя словы на адным дыханні.

— Ды ўжо ж так і зраблю. Будуць яны як па масле коўзацца. А ты не бойся, вакол усё пуста. Можаш маладой козачкай да сваёй хаты даскочыць.

— Увечары зноў сустрэнемся каля