Карані [Аляксей Карпюк] (fb2) читать постранично, страница - 2

Пра-ада, дзед!

— А ў школу ўжэ рыхтуешса?

— Ага! Тата мне ранец з Мінска прывёз! Са шкелцамі, каб у іх фары ад машын блішчалі!

— То вучыса, унучка, там доброІ за мяне, і за бабу. Старайса, як толькі зможаш.

— Я ўжэ ўмею казкі чытаць!

— Умееш?

Але ўнучцы напрыкрала старога слухаць.

— Дзеду, а чаму ў цябе такія чорныя ногі?

— Бо ўжэ старыя.

— Неа.

— А ты думаеш — чаму?

— Мамка кажа, ты іх ніколі не мыеш!

— Мало што можно гаварыць. Калі цёнгле ходзіш босы, то мый іх ці не мый — адзін чорт.

Малая хвіліну памаўчала.

— А оты я ведаю, чаму яны чорныя! Такімі іх немец у вайну табе зрабіў! Праўда, дзед?

— Дай ты веры, дзіця, што ты трэліш?!

— А оты — праўда!

— Патрэбны былі немцу мае ногі! Свайго клопату ў яго хапало аж надто!

Унучка ўважліва прыглядзелася:

— Ты сёння галіўся?

— Бо вас чакаў.

— А-а... А-а...

— Што ты ашчэ ўбачыла?

— Дзе-ед, хі-хі-хі! У цябе... А ў цябе... З носа тырчаць валасінкі, хі-хі-хі-хі! I з ву-ухаў!.. О-ой, умо-ора! Гэта таксама табе немец зрабіў?

— Ат, балбычаш быле што...

— А я ведаю — немец! Называўся — Гітлер, а імя ў яго было — Капут, праўда, дзед? Пра-аўда, бо я ве-едаю! Як ты слухаеш такімі вухамі?! I нюхаеш як?!. Хі-хі-хі-хі!..

Стары вінавата павёў далонню па твары, а ўнучка ад весялосці аж сагнулася наўпол:

— О-ой, умо-ора!

— ...

— Дзеду, раскажы што-небудзь пра вайну, га?

— Цяпе-ер?

— Ну! Толькі страшнае-страшнае раскажы, добра? Альбо смешнае-смешнае, каб аж сэрца запішчала!

— Ат, столькі пра яе ўжэ гаворано і перагаворано... Дый не ў такую пару аб ёй правіць, унучка... Прыйдзе час адпаведні — тады і раскажу.

— Цяпер раскажы, дзед, ну-у?

Лаўрэн надта быў негаваркі. Добра пра гэта ведаючы, малая дапамагла:

— А я ўжо сама прыдумала, слухай! Ну, едзеш ты на кані, а наша баба Ніна ўцякае ад немцаў. Ты е-е-едзеш, е-едзеш, а яна ад іх уцякае і ўцякае! Так было, дзядуля, праўда?

— ...

— Пра-аўда, я ве-едаю! А каля лесу ўбачыў ты яе і крычыш: «Ба-ба-а!» Пад'язджаеш, а Гітлер з Напаліёнам трымаюць бабу Ніну за руку моцна-моцна і не хочуць табе аддаваць! Так было, дзеду? Было, я ведаю!

У час акупацыі аднаго разу гналі праз Бераставіцу немцы на станцыю партыю людзей для адпраўкі ў Германію на работы. Сярод будынкаў з дзесятак маладых шмыгнула салдатам пад рукі і ўцякло. Каб лічба нявольнікаў сышлася, афіцэр загадаў зараз жа партыю дапоўніць. Салдаты імгненна наладзілі на бераставіцкіх вуліцах аблаву. Выпадкова трапіла тады немцам у лапы і Лаўрэнава жонка — якраз насіла ў мястэчка масла мяняць на соль.

Ну і нацярпеўся ж пасля Лаўрэн з сынамі без гаспадыні. Хата зарасла брудам. На хлапцоў напалі вошы. Адна карова малака даваць зменшыла напалову, другая — запусцілася цалкам. Свінні запаршы-велі, а карыты аж загнілі. У збанках, каструлях і саганах нараслі сантыметровыя аслізлыя кажухі, і ўся ежа займела аднолькава кіславаты смак...

Шчасце, неўзабаве жонка вярнулася. Яшчэ ў Беластоку, калі эшалон з нявольнікамі зрабіў прыпынак на станцыі, каб набраць вады ў тэндар, нейкая немка — жонка высокага гітлераўскага чына — з вагона забрала Нінку да сябе ў служанкі. Кабета праз тры месяцы асвоілася, уцякла ды за адну ноч, як на крыллях, прыляцела ў Зялёную Даліну.

Лаўрэнава нябожчыца Светай надта даражыла. Мажліва таму, што ўнучка нарадзілася сямімесячнай, каштавала ўсім многа бяссонных начэй і трывожных дзён. Былі тыдні, калі ніхто, у тым ліку і ўрачы, не спадзяваліся, што выжыве.

I — на табе.

Гэтая казурка збіраецца неўзабаве пайсці ў школу. Упамінае Гітлера, Напалеона ды штосьці нават спрабуе кумекаць пра вайну. Калі жонка апавядала ёй пра свае бераставіцкія прыгоды? Ой, даўно. Два гады, як Нінкі няма сярод жывых, а малая памятае нават пра здзек з бабы. I будзе ўжо насіць гэта ў сэрцы праз усё жыццё. Яшчэ і дзецям сваім перадасць.

Лаўрэн ад здзіўлення анямеў.

— Немцы яе трымаюць, а ты выхапіў з торбы пісталеты, кінжалы, компасы, наставіў па немцаў і пачаў біцца! — сыпала малая падрабязнасці.— Праўда, дзед?

— А я ве-едаю — пра-аўда! I потым... А тады з кустоў выскачыў партызан на танку. Такі вялікі танк, з вокнамі, калёсікаў на ім і бомбаў многа-многа, бліскучых-бліскучых! Партызан як закрычаў: «Гэнды гох!» А гэта быў наш тата з шабляй і вінтоўкай, праўда, дзеду? Гітлер з Напаліёнам вас як збая-ацца, як кінуць бабу Ніну, як пабягу-уць па полі, па кустах, як пабягу-уць, умо-ора!

Ліха на яго, як чалавек створаны. Звычайная дзіцячая балбатня, але Лаўрэн слухаў бы ды слухаў. Не помніў нават, каб захапляўся так сваімі хлопцамі, бо ўнукаў любіў, напэўна, больш. Больш за іх хваляваўся і перажываў, больш і стараўся для іх. Зрабіў гойдалку, возік. На падворку вызбіраў камяні і ражны. А рознае шкленне вызбіраў да апошняга асколачка, каб каторае, не дай бог, не напаролася. У Мяньках раздабыў для іх ранні агрэст, штогод садзіў ім зялёны гарошак у агародчыку...

Дзяцей у іх з Нінай было трое — вечна