Ноч маладзiка [Андрей Всеволодович Дмитрук] (fb2) читать постранично, страница - 3

раптам спытаўся з такой дрыготкай у голасе, быццам ад майго адказу залежала ўсё яго жыццё:

- Як ты думаеш, толькi папраўдзе - цi здольны я на рашучыя ўчынкi? Альбо пан, альбо прапаў...

Кажучы па праўдзе, я думаў, што Серж не здольны.

Ён заўсёды лiчыў у глыбiнi душы, што ўвесь свет, як мама, усё даруе, варта толькi сказаць: "Больш не буду".

Ва ўсякiм разе, адзiнаццаць гадоў нашага знаёмства не давалi падставы лiчыць Сержа чалавекам дзеяння, тым больш на ўзроўнi "альбо пан, альбо прапаў". Акрамя таго, ён хваравiта высока цанiў сваё жыццё...

- Не ведаю. Думаю, што здольны, - сказаў я. - Магчыма, проста не трапляўся выпадак.

Мусiць, нават мая бойкая хлусня яго не падбадзёрыла. Серж цяжка ўздыхнуў i пачаў спавядацца.

Аказваецца, учора яны з Iрай самi паўтарылi той шлях, якiм я правёў iх у чэрвенi. Там, дзе крутым зрэзам быў зведзены ў далiну старажытны вал, яны збiралi каля каранёў па пасадках моцныя круглякi-порхаўкi. Праз тыдзень у грыбах быў бы ўжо ржавы пыл, а тады яны былi яшчэ сама раз - "на смак - быццам трасковая пячонка", як аўтарытэтна заявiла Iра.

Сама ж далiна, глыбокая, серпападобная, выклiкала ў iх проста-такi дзiцячае захапленне багаццем палявых шампiньёнаў. У нас, тутэйшых, яны называюцца "пячэрыцы". Шампiньёнаў не трэба было шукаць. Белымi агеньчыкамi ззялi яны ў нiзкай траве, прыметныя нават з процiлеглага схiлу.

На жаль, у сумцы быў толькi адзiн нож на дваiх, а рваць з коранем вопытная Iра не дазваляла, каб не загубiць грыбнiцу. Таму збор вельмi запаволiўся. Вымушаныя рухацца разам, яны амаль дзве гадзiны хадзiлi па схiлах, адразаючы гладкiя, як гумавыя цацкi, грыбы. Зверху да далiны збягалi карчакаватыя яблынi, жоўтыя плады ўжо гарэлi на iх, i здавалася дзiўным, што няма аховы. Не маючы сiлы перамагчы спякоту, павiслi асавелыя яблыкi. Далiна, быццам запоўненая нябачнай стаячай вадой, замерла ў сонным змярцвеннi.

Менавiта тут Iрына ўпершыню выказалася пра фiзiчныя ўласцiвасцi часу: пра тое, што час, паводле сваiх таямнiчых законаў, можа паводзiць сябе, як адчувальная субстанцыя. Хто ведае, цi не ўтварае ён на самай справе нерухомыя ставы ў адных месцах, цi не iмчыцца шалёным патокам у iншых. Прасторавая структура часу. Турбуленцыя, вiхуры, узаемапранiкаючыя слаi - верагодна, недзе ёсць i адваротныя плынi, адбiтыя ад якiх-небудзь запруд... Чаму мы лiчым час нейкiм сумным бесструктурным маналiтам?

- Можа быць, узiмку ляжыць снег, а тут усё так жа горача i растуць шампiньёны, - пажартаваў Серж, мiж iншым, з адчуваннем таго, што жарт няпросты, з падвойным дном.

- Так, так, i на мяжы зiмы ходзiць анёл з вогненным мячом, - падхапiла Iрына, не адчуўшы другога дна.

...Грыбная лiхаманка досыць затрымала iх у дарозе. Захопленыя, яны проста забылiся, што канец жнiўня - не чэрвень: сонца заходзiць значна раней.

Ззаду засталося бураковае поле. Яны заблудзiлiся ў доўгiх, пераблытаных вулiцах сяла, сярод дыхтоўных хат пад шыферам i хлявоў, крытых замшэлым толем. Iм прыязна паказалi дарогу. За сялом Серж выцягнуў з калодзежа вядро вады, такой ядрана свежай, што нiбы ў мароз ламала зубы. Напiўшыся, ён папрасiў жонку аблiць яго i зняў дзеля гэтага кашулю...

Так, спяшаючыся, але не адмаўляючы сабе нi ў якiм уражаннi, яны наблiзiлiся да мэты - грады крутабокiх узгоркаў. Маленькiя сельскiя могiлкi прытулiлiся на самай нiзкай з гэтых страшэнных спiн, а самую высокую ўвенчвала арлiнае гняздо - дзяцiнец гарадзiшча, падобны на Манамахаву шапку. Гэты "кулiч", акружаны кальцавым валам, я ўпершыню паказаў Iры i Сержу здалёк, ад грэбеня далiны шампiньёнаў. Ён вiдзён на дзесяткi вёрст. Цяпер, аплыўшы пад цяжарам шматлiкiх стагоддзяў, дзяцiнец насоўваўся ў адвячоркавай смузе, ахоплены чарамi i вядзьмарствам, - падножжа воблачнага горада, рэрыхаўская цвярдыня, здольная прымусiць трымцець любую рацыянальную душу.

Калi яны, выбраўшы самы пакаты пад'ём, дасягнулi седлавiны ўзгорка, цяжкая шапка ўжо страцiла аб'ём i сiлуэтам прыклеiлася да ультрамарынавага фону. Тут Серж мiмаходам зiрнуў на гадзiннiк i ўбачыў, што ўжо пачатак дзевятай гадзiны.

- Ну i што? - сказала Iра. - Апошнi аўтобус, здаецца, у дваццаць адну дваццаць.

- Давай вернемся, - скурай на лапатках адчуўшы небяспеку, папрасiў Серж. У цемнаце тут вельмi проста ногi зломiш. Акрамя таго, вадзiцель аўтобуса наўрад цi дакладна трымаецца раскладу. Можа i раней паехаць.

- А можа i пазней.

- Гэта наўрад, ехаць няма каму - нядзеля... "Нядзеля" - раптам сказаў выразны голас над вухам у Сержа. Ён палез у нагрудную кiшэню гiмнасцёркi, дастаў блакнот i прачытаў запiсаны сваёю рукою графiк руху аўтобуса: "Адпраўленне з сяла X... - 18.00, 19.30, 21.20. Нядз. i святы - апошнi 19.30". У яго неяк адразу аслаблi навярэджаныя ногi. Сеў у траву.

Вядома, яны маглi спусцiцца i зусiм спакойна заначаваць у X... Ледзь не кожны селянiн з задавальненнем пусцiў бы iх у хату, а гаспадыня дала б павячэраць: густое пахучае малако пад рудою пенкаю, лусты мяккага i сытнага хлеба... I ў вынiку спакойнай ночы на тоўстых утульных сеннiках, мы з Сержам яшчэ незлiчоную колькасць гадоў сустракалiся б i гутарылi аб узвышаным i адцягненым. Але Iры суджана было прадэманставаць,