Сон на кургане [Янка Купала] (fb2) читать онлайн
[Настройки текста] [Cбросить фильтры]
[Оглавление]
Янка Купала Сон на кургане
Абразы
I. У пушчы
Сам. Русалкі.II. На замчышчы
Сам. Чорны. Відмы.III. Пажарышча
Сам. Пагарэльцы. Вясельная дружына. Прыстаў.IV. У шынкоўні
Сам. Шынкар. Дзяўчаты. Госці. Стражнік.I. У пушчы
Восень. Ноч. Лес. Глуха шумяць калыханыя ветрам елкі і сосны; скрыпяць асіны і бярозы; з шэлестам валіцца на зямлю трупяжоўтае лісце. Паміж трох адвечных дубоў — мохам і галлём усланы ўзгорак-курган: над ім, зачапіўшыся валасамі за галіны дубоў, вісяць тры русалкі і калышуцца. З усёй мячціны вее бязлюддзем, чарам і жудою.
Русалкі (разам)
Чуваць, затрашчалі сухія сучкі ад нечыіх ног.
1-я русалка
Сам (выходзіць, разглядаючыся)
Русалкі(выбегшы з-за кустоў, разам)
Чуваць, зноў затрашчалі сукі.
1-я русалка
Сам (разглядаючыся)
Русалкі (выбегшы, разам)
1-я русалка(па хвілі варочаецца)
Разбягаюцца, толькі зблізу чуваць з трох бакоў іхны смех і «гу-ля-ля, гу-та-та».
Сам (змучыўся, чуць ідзе)
1-я русалка(нагінаецца і ўглядаецца на Сама)
Садзяцца: дзве — наабапал — у галаве, адна — у нагах. Ціха, жаласліва пяюць; шум лесу зліваецца з іх песняй.
Пад канец песні падбліжаецца з аднаго боку воўк, а з другога — ліс і аподаль на задніх лапах садзяцца; паміж іх падымаецца да палавіны гадзіна і глядзіць у бок спячага; з-пад лазовага куста высоўваецца заяц і разглядаецца. З апошнімі словамі русалчынай песні паволі апускаецца заслона.
II. На замчышчы
Ноч. Старое замчышча ці так сабе палац — калісь, знаць, важны — сягоння напаўразвалены. На гзымсах паўзрасталі палын і крапіва; каля сцен дзікія ружы і акацыі памяшаліся з лазой і непрыветліва шалясцяць. Вокны і дзверы ўсе наглуха забіты тоўстымі яловымі дошкамі. Ганак (дзе і рэч адбываецца) каменны, на шасці слупах — па тры з кожнага боку. Пусткай, гніллём і зніштажэннем вее з усяго замчышча.
Сам (падцікаецца к парадным дзвярам з тапаром у руках)
Чорны (паяўляецца ля сцяны незаметна і хапаецца за сякеру)
Замахваецца тапаром у самыя дзверы; Чорны зноў яго выбівае; Сам, абяссілены, валіцца на зямлю.
Чорны
Чорны
Шэпча пацеры. Чорны свішча; з'яўляецца чалавек у лёкайскім уборы і, падаўшы жалезны саганок, знікае. Чорны запускае ў сярэдзіну саганка руку і, падымаючы адтуль жменю золата, падтрасае яго на далоні; грошы са звонам — як путаў жалезных — валяцца зноў у гаршочак; Чорны зноў іх адтуль бярэ і так усё перасыпае. Сярод ночнай цемры золата блішчыць чырванасмольным жудкім полымем і, як сыпецца, выдае, быццам плыве нейкая крывавая поліўка.
Чорны
Вецер усільваецца. Словы Чорнага зліваюцца ў нейкую дзікую музыку з бразганнем грошай, шэлестам зараслей і скрыпам дошак забітых вакон і дзвярэй замчышча. З'яўляюцца — то з адной, то з другой стараны ганка — відмы; Чорны кідае кожнаму з іх па колькі чырвонцаў на зямлю, — касцятрупы хціва іх падбіраюць, падыходзяць к саму і цянююць навокал яго — то падбліжаючыся, то аддаляючыся ад абведзенага мелам круга.
1-е відма
Відмы па хвілі варочаюцца ў тым самым парадку, але кожны валачэ з сабою — зачапіўшы пятлю за шыю — таварыша, які, астанаўліваючыся каля Чорнага, кідае яму ў саганок колькі медзякоў; пасля відма садзіць свайго таварыша на кругу каля Сама, канцом вяроўкі завязваючы рукі.
Таварыш 1-га відма (кідаючы грошы)
Відмы зноў сплятаюцца між сабой за рукі, ачэпліваючы і кружачыся навокал Сама і пасаджаных пры ім звязаных таварышаў. Глуха-шмяліна гудзяць — не то пяюць; Чорны ў такт ім бразгае абломкам па саганку; скрыпяць дошкі; шалясцяць зараслі; вецер свішча ў шчылінах. Усё гэта зліваецца ў адну нейкую пякельна-шалёную мелодыю: нема толькі сядзіць Сам і яго таварышы на друзах замчышча.
Відмы (у адзін голас)
Раптам асвечвае ўсё замчышча пажарны бляск. Момант відмы астанаўліваюцца і дзіка, злавесна глядзяць: вочы іх крывёю наліты, зверскія, прагавітыя.
Чорны (стукаючы абломкам па саганку)
Відмы расплятаюцца, кожнае бярэ за вяроўку — між галавой і рукамі — звязанага свайго таварыша і ў парадку, ў якім прыйшлі, сходзяць з ганка пад звон Чорнага грашыма.
Відмы
Чорны свішча. З'яўляецца і забірае саганок з грашыма той самы чалавек, што яго і прынёс.
Сам (усхапіўшыся з месца)
Чорны
Заслона
III. Пажарышча
Досвітак. Непадалёку ад пажару. Пасяродку стаіць дзікая груша. Валяецца колькі галавешак. Далей — трохі ўправа — пачынаецца палаючая вёска: з некаторых хат засталіся ўжо толькі печы ды каміны, а па баках ляжыць асмалеўшае бярвенне. Пажар падбіраецца пад другі канец вёскі. Калі-нікалі ўзрываецца вецер і даносіць снапы іскраў. Чуваць гул полымя і людскіх галасоў.
І-ы пагарэлец (цягнучы лаву)
2-і пагарэлец (з андаракам і каптаном бабскім)
Чуваць званкі, пасля ціхнуць; выходзіць з левага боку вясельная дружына; маладая ў вянку, малады з кветкай на грудзях, сват перапасаны праз плячо белым ручніком, музыка са скрыпкай, закоснік, маршалак і дзве дзяўчыны-дружкі.
Маладая (асоўваецца бяссільна пад грушу, закрываючы рукамі заплаканыя вочы)
Маладая свой вянок, сват ручнік, а музыка скрыпку вешаюць на грушы, і ўсе ідуць за соцкім у бок пажару.
Стары (з ім разам старая і іх нявестка з грудным дзіцём; нясуць стол, начоўкі і калыску)
Усе адыходзяць.
Нявестка (на выхадзе)
Падростак (дурвапаты, ведучы сляпую бабу, каторая, баючыся, ступае)
Стары
Падростак (выбегшы з укрыцця)
Выбягае кабета-вар'ятка, сышоўшая з розуму праз пажар, — у зрэбнай спадніцы і кашулі — без каптана; на левай руцэ ў яе — як дзіцянё — абкручана анучамі галавешка, а ў правай — сціскае ў жмені нож; як выбегла — хлопец адскочыў убок.
Вар'ятка (размахваючы нажом)
Падростак (падбягае і хватае ззаду за руку)
Падростак (сам да сябе)
Падростак (сам да сябе)
Вар'ятка
Садзіцца на калысцы і пачынае іграць і прыпяваць; вар'ятка, цянюючы каля грушы, падцінае яму на языку.
Вар'ятка
Пачуўся з боку пажару гоман і крык: «Дзяржы моцна! Бі, колькі улезе!»
Падростак (прыслухаўшыся, ускаквае)
Дзяўчынка і хлопчык (бегучы за вар'яткай з плачам)
Увальваецца гурмам куча людзей, валакучы і тузаючы Сама.
Сам
Адвязваюць пояс; пасыпаліся з-за пазухі кускі смолкі.
1-ы голас
Валакуць і прыціскаюць Сама плячыма да грушы, закручваюць рукі назад і звязваюць іх на другім баку грушы.
Сам
Хутка ўсе адыходзяць у бок пажару.
Сам (панура)
Падростак (выбягае са скрыпкай)
Старая, за ёй нявестка падбягае, і хмурна ідзе стары, кідаючыся са слязьмі к Саму.
Старая
Стары
Падростак (падбліжаючыся)
Развязвае Саму рукі, той бяссільна асоўваецца ля грушы. Падростак садзіцца на стале і пачынае з увагай строіць скрыпку.
Сам (панура)
Падростак (раптам перастаючы строіць скрыпку і ўглядаючыся ў адзін бок)
Сам (як шалёны, ускаквае на стол і завязвае за сук грушы пояс)
Вар'ятка (улятае — таксама — з галавешкай і вянком)
Ускаквае мігам на стол і замахваецца тапаром у шыю Сама, але пападае толькі ў пояс і перасякае яго. Сам, яшчэ з знакамі жыцця, наліцца на зямлю. У вар'яткі выпадае з рук тапор; сыходзіць са стала і пачынае зноў галубіць дзіцянё-галавешку. Сам кашляе крывёй і хрыпла стогне.
Вар'ятка (снуючы кругом грушы)
Сляпая (маўчаўшая дагэтуль)
Снуе далей навокал грушы; дзеці ад яе не адстаюць. Выходзяць, несучы лаву і другое ламаццё, стары, старая і іх нявестка.
Стары (садзячыся ля стала на зямлі; панура)
Садзяцца на старане, абняўшыся, сумныя.
Сват (за ім уваходзяць музыка і дружына)
Музыка (усхапіўшыся)
Уваходзяць прыстаў, два стражнікі і куча пагарэльцаў за імі. Усе ўстаюць, сядзяць толькі сляпая, падростак і Сам.
Прыстаў
Стражнікі ўсцягваюць Сама за рукі з зямлі.
Колькі галасоў (насмешліва гледзячы, як Сам, устаючы, хістаецца)
Вядуць яго ўлева; за ім ззаду прыстаў і пагарэльцы. Астаюцца: уся вясельная дружына, войчым, мачыха, старыя, іх Сляпая, падростак, вар'ятка і сляпая. Садзяцца: на зямлі — малады з маладой, абняўшыся; ля іх непадалёку — сват, маршалак, закоснік, дружкі, музыка, войчым і мачыха; стары — на лаве, звесіўшы галаву над сталом. Усе хмурыя, сумныя, некаторыя заплакаўшыся. Гул ад пажару заціх, толькі вецер шалясціць абтлеўшым лісцём грушы.
Старая (валяючыся на зямлі, як падкошаная, услед выводжанаму Саму)
Старац (выйшаў незаметна і стаў ля грушы, як стуль забіралі Сама. Увесь абвешаны па-жабрачаму торбамі; стаіць, апёршыся абедзвюма рукамі на кій. Загаварыў глуха, панура і тады толькі звярнуў на сябе ўвагу)
Паволі апускаецца заслона.
IV. У шынкоўні
Ноч. Зімой. Шынок у канцы горада; з левага боку дзверы; каля сцен расстаўлена восем столікаў; на сценах вісіць колькі лубачных малюнкаў; у кутку з левага боку вісіць абраз — перад ім цепліцца лямпа з алівай; па правым баку буфет і паліцы з бутэлькамі, за буфетам — шынкар; пасярод карчмы, пад сталяваннем, зачэплена вялікая лямпа; падлога ўся ў гразі і мокрая. Спачатку нікога няма, апрача шынкара і чатырох дзяўчын для паслугі, пасля пачынаюць сыходзіцца госці, выгляд маюць усе яны ўбогі, прыбіты, няшчасны. Ад трэцяга абразу прайшло колькі часу.
Шынкар
Чуваць топат на ганку.
Дзяўчыны (разам)
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца ля першага століка з левага боку.
1-ы
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца ля другога століка.
1-ы
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца ля трэцяга століка.
1-ы
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца ля чацвёртага століка.
1-ы
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца за пяты столік.
1-ы
Уваходзяць двое.
1-ы
Садзяцца за шосты столік.
1-ы
Уваходзіць Сам — адзін.
Сам
3-я дзяўчына (падаючы гарэлку)
У шынку ўсільваецца гоман; дзяўчаты ўвіваюцца, падаючы гасцям то гарэлку, то піва.
Пры 1-м століку 1-ы (да 2-га)
Пры 2-м століку 1-ы (да 2-га)
Пры 3-м століку 1-ы (да 2-га)
Пры 4-м століку 1-ы (да 2-га)
Пры 5-м століку 1-ы (да 2-га)
Пры 6-м століку 1-ы (да 2-га)
Уваходзяць тры дзяўчыны.
1-я
Разыходзяцца і прысядаюць к гасцям.
1-я (падсаджваючыся к Саму)
Пры 1-м століку 1-ы
Пры 2-м століку 1-ы
Пры 3-м століку 1-ы
Пры 4-м століку 1-ы
Пры 5-м століку 1-ы
Пры 6-м століку 1-ы
Сам
Уваходзіць фокуснік; мнішка з нічым выходзіць.
Фокуснік (дастаючы з-пад палы паперыну, зложаную гармонікам, і кланяючыся гасцям)
Па выхадзе фокусніка Сам пачынае нехаця званіць пальцамі па ліры. Усе звяртаюць на яго ўвагу.
Колькі галасоў
Сам (кладучы ліру на каленях)
Усе мімавольна паўтараюць апошнія дзве звароткі пад такт песні Сама. Пачынаецца напяванне без слоў, каторае паволі ўсільваецца ў нейкую жудка-сумную, прыдаўленую мелодыю, становіцца штораз ясней з чутнымі выразна словамі. Маўчыць толькі шынкар.
Уваходзіць малады стражнік; шынкар паказвае яму месца пры 8-м, апошнім століку каля самага буфета. Песня зноў пераходзіць у нямы — без слоў — гул. Скора за стражнікам уваходзяць два музыкі — адзін са скрыпкай, другі з гармонікам; як увайшлі, усе перасталі пець.
Колькі гасцей (разам)
Музыкі садзяцца па левай старане ля дзвярэй і зводзяць скрыпку з гармонікам.
3 1-га століка
Музыкі, глушачы далейшыя словы Сама, пачынаюць іграць «Ой-ра, ой-ра»; некаторыя з гасцей выкручваюць п'яна ў такт ігры за столікамі нагамі. Усе гамоняць і ў нос падпяваюць музыкам.
Сам (як музыкі перарвалі ігру)
Іграюць «Волны Дуная»; усе ім падцягваюць; пасля — як падніманыя з месца невядомай сілай — пачынаюць у пары з дзяўчынай круціцца; выгляд кожная пара мае ненатуральны — паўдзікі, пануры, рэшта — па адным пры кожным століку — сядзяць і глуха падпяваюць музыкам. Сам такжа круціцца; сгражнік сядзіць. Па колькі мінутах адчыняюцца ў шынку дзверы і два мужчыны ўцягваюць замёрзшую скасцянеўшую кабету; усе, не дагледзеўшы гэтага, час нейкі яшчэ круцяцца.
Шынкар (такжа не заўважыўшы спачатку)
Усе абступаюцца каля замёрзшай і ўглядаюцца.
Стражнік (адскакваючы, як бы спужаўшыся)
Заслона
1910–1912
Последние комментарии
2 минут 56 секунд назад
7 часов 44 минут назад
8 часов 25 минут назад
8 часов 26 минут назад
10 часов 25 минут назад
16 часов 31 минут назад