Лонва [Іван Пташнікаў] (fb2) читать постранично

Іван ПТАШНІКАЎ

ЛОНВА

АПОВЕСЦЬ

Падзея, пра якую расказвае аповесць, адбылася ў нашых паўночных беларускіх лясах пасля вайны — у 1946 годзе. Людзі — сведкі яе — усе жывуць.

Аўтар

Раздзел першы

Жнівень. Ноч

Яны доўга стаялі на шашы...

Перад захадам сонца з зямлі сталі ўзлятаць вароны. Іх ганяла ветрам, чорных і лёгкіх, над раллёй, што цямнела далёка на пагорку за дарогай, аж ля маяка, куды трэба было ісці; іх прыносіла і сюды, да самай шашы, да моста, дзе тэлефонныя слупы, падымала, як шалёных, угору і шпурляла вобземлю, што леташняе збуцвелае лісце.

Сціх вецер — зніклі з вачэй вароны.

Толькі на захадзе, далёка за маяком, за рэдкі, выцераблены лес апускалася сонца, памалу-памалу — зачапілася і яшчэ доўга будзе вісець там, пакуль раптам не ацяжэе, не сарвецца і не знікне за сінім краем зямлі.

Было ціха.

Калі яны доўга глядзелі ад моста на гару, пачынаў дрыжаць у вачах малінавы захад і стукала ў галаве. Гэта ад цішыні. Глухой, даўкай і мяккай-мяккай... Такая цішыня пастае толькі ўвосень.

Восень на Мсціжаўшчыне пачынаецца ў жніўні. Пачынаецца ў такія ціхія цёплыя яшчэ вечары захадам сонца, калі на разасланы ўдзень на лагу ля дарогі лён ападае халодная, што вада са студні, раса; калі яшчэ на старым сіўцы на сцежцы гудуць познія пчолы, цяжкія, калматыя, а за плечы крадзецца холад — пастой доўга на дарозе, далёка ад вуглоў; калі яшчэ лётаюць над зямлёй чорныя жукі, гудуць, што вясной, а ў лагчыны спаўзаецца халодны туман, баючыся яшчэ, асцярожна, крадзецца ля самай зямлі, і здаецца тады, што ён хоча ахутаць, схаваць ад людскіх вачэй першыя асеннія ночы...

Калі яны крануліся дарогай, убачылі, што сонца яшчэ не зайшло. Гэта яны стаялі ў лагчыне ля моста, а падняліся дарогай на горку,— яно зноў выплыла з-за рэдкага лесу, загойдалася, вялікае-вялікае і блізкае. Цераз поле толькі перабегчы — і яго дастанеш рукамі. I на яго можна глядзець не прыжмурваючы воч — не слепіць. Мусіць, недзе там, дзе яно заходзіць,— густы туман.

Сонца зноў пачынае паволі ападаць за рэдкі лес — яно барвовае толькі знізу, зверху — жоўтае і — дрыжыць. Пасля яно раптам правальваецца між дзвюх сасновых вяршалін...

Яны зноў сышлі ў лагчыну.

На захадзе цяпер невялікі край неба стаў чысты і пунсовы: на пагоду; там заружавелася і рэдзенькая далёкая дарожка ад самалёта.

Яны ўжо звыкліся, што ім трэба будзе ісці пехатой аж чатыры з добрым гакам кіламетры: цямнеецца, каго станеш чакаць,— машыны з леспрамгасаўскай аўтакалоны больш не пойдуць. Вінаваты быў ён, сам Завішнюк. Калі разабрацца — то які чорт панёс яго нанач у Лонву са Мсціжаў, дзе давялося быць увесь дзень на нагах, дзе не выпала добра прысесці перакусіць... I яго дзяўчаты — Жэнька са Светай, якія маўчаць усю дарогу, між сабой нават не гавораць,— гэтага не даруюць яму.

За плячыма ў Завішнюка трыножнік, у адной руцэ скрынка, у другой скрынка... Яго дзяўчаты нясуць свае чамаданы і ягоны рэчавы мяшок. Яны ўзялі мяшок у яго з рук... Забрала сама Жэнька,— сабе на плечы.

Дарога, падняўшыся па пагорак, агінае лагчыну і выходзіць на лажок, які парос сіўцом і пад’ялоўцам. Воддаль, пад лесам, пад’ялоўцу ўжо не відаць: ён, як чорныя копкі сена, хаваецца ў белым тумане.

Наперадзе, на далёкім пагорку ля маяка, які чарнее на зялёным небе, што сухое дрэва, рыкаюць каровы: пастухі пагналі дамоў скаціну. За ёй падымаецца на дарозе белы пыл і цягнецца полем аж у вёску.

Брэша сабака, крычаць на сутонні пастухі, галёкаюць на ўсё горла, як і сто, як і дзвесце гадоў назад у гэтым лясным краі — на Мсціжаўшчыне.

Завішнюк падумаў, што пастухоў ужо не дагоніш, і пайшоў паволі: несці скрынкі было цяжка. Дзяўчаты дык тыя даўно прысталі — спыняліся і аставаліся ззаду.

Нылі над вухам рэдкія ўжо камары — баяліся холаду. Ля бяроз, што пазаціхалі нанач ля дарогі, пырхалі сініцы. Недзе ля вёскі, за кустамі ў тумане, гагаталі гусі і крычалі дзеці. Там, дзе зайшло сонца і дзе былі відаць рэдкія сосны, пачынала цяпер бялець у цемнаце новымі стрэхамі Лонва.

Побач недзе была яшчэ дарога. Там скрыпелі калёсы: з балота калгаснікі вазілі сена. Завішнюк бачыў іх ля моста на шашы, калі яшчэ было відна. У калёсах на балота ехалі жанчыны. I цяпер далёка па лесе чуваць іхні гоман:

— Ідзі па-ма-гай!.. Кола валіцца-а-а!..

Завішнюк спатыкнуўся, выпусціў з рук скрынкі і дастаў з-пад ног кавалак гусеніцы: цяжкі, белы, вышараваны за лета аб пясок. Запахла мазутам.

Ягоныя дзяўчаты спалохаліся, але ён устояў па нагах, і дзяўчаты засмяяліся — першы раз за ўвесь вечар. Змораныя, яны засмяяліся, відаць, і ад таго, што заўважылі, як у вёсцы заблішчалі агні. Значыць, ісці было ўжо не так далёка.

Там, дзе дрыжала