Трэцяя нядзеля сакавіка [Дмитрий Максимович Акулич] (fb2) читать онлайн

Дмитрий Акулич Трэцяя нядзеля сакавіка

Вясна ў вёсцы. Трэцяя нядзеля сакавіка.

Сёння добрае надвор'е, каб выйсці з дому на вуліцу. У маленькай вёсцы яшчэ пахла ранішняй прахалодай, лёгкае вільготнае паветра паступова змешвалася з надыходзячым дзённым цяплом. Няўступлівая мяккая раніца нетаропка сыходзіла, а бадзёрае сонца ўсё вышэй падымалася, шчодра кідаючы свае прамяні – насоўваўся поўдзень. У небе па блакітным палатне павольна цягнуліся белыя хвалістыя кляксы. Вёска Пратасы ўжо даўно абудзілася, ажыла гукамі, набыла жыццё. Час ад часу, можна было пачуць, як галасіста саліравалі пеўні з розных двароў. Іх спаборніцтва ў гучнасці і сіле, перакідвалася з боку ў бок. Брахалі за платамі сабакі. Гулі праязджаючыя машыны: лесавозы, трактары, легкавыя аўтамабілі. Людскі голас жанчын і мужчын разносіў вецер. На дрэвах, на іх тонкіх вяршынях, меладычна свісталі шпакі. Чорныя малыя плямы, як сімвал вясны, старанна спявалі на ўсё наваколле. Шчабяталі і вераб'і, што купкамі разляталіся, затым збіралі ў дварах, дзе было чым падсілкавацца. А вось буслы пакуль яшчэ не прыляцелі: не кружылі чорна-белыя птушкі над вёскай, не дзяўблі чырвонымі доўгімі дзюбамі на вадзяных месцах.

З белага цаглянага аднапавярховага доміка выйшаў Максім Фёдаравіч, невысокі мужчына пяцідзесяці васьмі гадоў. На яго целе была цёмна-сіняя тонкая куртка, цёмныя нагавіцы хакі і чорныя ўцепленыя галёшы. Цёплая чорна-шэрая шапка хавала вушы, схавала кароткія сівыя валасы. Максім Фёдаравіч адышоў ад ганка і ступіў на цэментавую дарожку, што была выкладзеная тоўстай пліткай. Ён сам вырабіў гэтыя роўныя шэрыя квадраты з кветкавым узорам. Год таму, мужчына разам з сынам акуратна паклаў іх, сабраў з пліткі дарожку, што легла на старую сцежку і цяпер вяла ад ганка да двара, да дамашняй гаспадаркі. Не паспеў Максім зрабіць і кроку ў бок, як яго здалёк спыніў знаёмы, гучны, пранізлівы мужчынскі голас. Недалёка ад Максімінага дома знаходзілася крама, а каля яе, каля доўгага будынка, галасіў дзед Лёня, які вельмі любіў пагаварыць і прыцягнуць да сябе ўвагу. Ён кідаў словы на тых, хто ішоў па прадукты, хто выходзіў з крамы з пакупкамі. Хтосьці з жыхароў вёскі моўчкі праходзіў міма гэтага пажылога гаварлівага чалавека ў сіняй куртцы, а хтосьці спыняўся і коратка казаў яму нешта ў адказ. Хто толькі павітаецца, а пасля ўсміхаўся і сыходзіў з яго вачэй. Хтосьці з добрымі словамі заводзіў з ім доўгі дыялог. «Хацеў сёння пражыць на цвярозую! Ой! Ды ў яе ж было сто грам! Ох! Прыйшлося купіць, аддаць ёй сто рублёў з пенсіі!» – казаў дзед Лёня пра цягу да выпіўкі, намякаў пра жонку. Пасля гучных слоў дзеда Лёні, Максім Фёдаравіч кінуў лёгкі погляд у бок крамы, а затым адышоў далей ад ганка, пайшоў па роўнай дарожцы, павярнуў у той бок, дзе чакала яго дамашняя жывёла.

Мінуўшы няўзараны агарод, гаспадар адчыніў жалезныя веснічкі і ўвайшоў за іх. Тады ж дзве сабакі ласкава загаўкалі, замахалі хвастамі. На звонкую зашчапку чырвона-сініх дзверцаў прыбеглі бел-чорныя і рудыя куры. Да ног Максіма падбег і белы певень, які замахаў шырокімі крыламі, паказваючы сваю важнасць і сваю веліч. Па звычцы дамашнія птушкі атачылі чалавека і замерлі ў чаканні смачнага корму, які часта прыносіла ім гаспадыня Люба, жонка Максіма, заходзячы ў двор. І хоць кармушка была з зернем, птушкі па звоне веснічак кідалі свае справы і прасілі хлеба ці макароны. Але да іх няўдачы, на гэты раз у двары з'явіўся гаспадар з пустымі рукамі. Максім Фёдаравіч паглядзеў на курэй і пайшоў далей, некаторыя птушкі пабеглі за ім. Тут жа, ад руху мужчыны, замітусіліся трусы ў клетках. Толькі спала адзінокая шэра-рыжая свіння ў вялікім хляве. Яе зусім не хвалявалі далёкія дваровыя гукі. Яшчэ на світанку, Максім пакарміў усіх сваіх жывёл, а зараз яны чакалі ад яго рознага: хто дабаўкі корму, хто патрэбнай увагі. Перш за ўсё гаспадар падышоў да сабак і супакоіў іх, пагладзіў густую цёмную поўсць. Затым мужчына зайшоў пад навес, дзе былі старанна і акуратна складзеныя сечаныя дровы. Каля іх, на высокай дубовай калодцы, ляжала невялікая сякерка з жоўтай дзяржальняй. Максім узяў у правую руку інструмент і накіраваўся з ім у гараж. Ён вырашыў завастрыць лязо, якое затупілася з цягам працы. Ён запланаваў узяць сякерку з сабой у лес. Праз некалькі хвілін мужчына выйшаў з гаража, адклаў лёгкую не новую сякерку ў бок, на невялікую кучу сырых дроў, што былі складзеныя яшчэ восенню ля вялікай пуні. У гэтым годзе зіма выдалася не вельмі халоднай і снежнай. А тое, што было не спалена, заставалася ляжаць альбо пад дахам навеса, альбо пад адкрытым небам.

Максім павольна падышоў да сабак і пачаў адчэпліваць іх прывязь дробнага ланцуга. Першым, набліжэнне свабоды адчуў малодшы чорны сабака Яша. Ён працяжна і гучна забрахаў, заверашчаў пяшчотным піскам. Яго лагоднае гаўканне падхапіў старэйшы чорна-рыжы Бім. Тады, ад захопленага брэху двух, з зайздрасцю зашумелі суседскія сабакі, якія таксама прасілі волі. Жывёлам хацелася задаволена і жвава пабегаць, ірвануць да свабоды, расцерці лапы, разагнаць ва ўсім целе кроў.

Першым пакінуў, адкінуў свой ланцуг меншы па росце і малодшы па гадах, сабака Яша, які адразу ж з вялікай радасцю падбег да Біма. Яша прыспешваў гаспадара, круціўся каля яго. Ён сваім спрытам, скачкамі, брэхам і стараннасцю, перашкаджаў Максіму хутка адшчапіць доўгі ланцуг ад нашыйніка Біма. Пасля таго, калі справа была зроблена і два сабакі з лёгкасцю падбеглі да шэрых драўляных варот, мужчына вярнуў у тоўстыя грубыя пальцы патрапаную ад часу сякерку. Максім Фёдаравіч павольна падышоў да гадаванцаў, якія разрываліся ад шчасця, якія гатовыя былі з нецярпеннем вырвацца за агароджу, прасілі хутчэй расчыніць вароты. Максім нагнуўся, прыўзняў штыр-замок і адштурхнуў правую палову варот ад сябе. Жывёлы неадкладна, спрытна, выбеглі з-за ног гаспадара, быццам хтосьці даў старт бегавой дыстанцыі. Яша і Бім рванулі з двара да пясочнай дарогі, якая ляжала непадалёк, за варотамі. Мужчына зачыніў праход, паправіў цёмную шапку, адкрыў шырокі лоб. Халоднае паветра цені, якое лунала ля паўночнай сцяны высокай пуні, закранула яго круглы твар. Максім пакінуў ценявую свежасць і выйшаў на дарогу, якая за гады злёгку абрасла травой, але не хавала адбіткі трактарных колаў. Гэтае месца прагна грэлася сонцам і прыемнае, у меру цёплае паветра, стала абдымаць адкрытыя ўчасткі мужчынскага цела, яго раздражнёную, не маладую, скуру. Не робячы прыпынку, Максім Фёдаравіч перайшоў пясчаную дарогу і апынуўся на тэрыторыі дзіцячай пляцоўкі, дзе калісьці быў па-сапраўднаму прыгожы парк. У гэтую ж гадзіну Максім не ўбачыў, не адвярнуўся і не заўважыў свайго суседа Віктара Іванавіча. Пенсіянер Віктар моўчкі стаяў за невысокім драўляным плотам свайго двара і стомленымі вачыма праводзіў сябра ў шлях, пазіраў яму ў спіну.

У мінулым парк, а зараз проста сціплая дзіцячая пляцоўка, пасярод лужка, адчувалася кінутай. Арэлі і карусель, афарбаваныя вясёлкавымі фарбамі, прачакалі ўсю зіму, каб з прыходам вясны іх сонны метал разварушылі пратасаўскія дзеці. Раней усю дзіцячую пляцоўку атачалі дрэвы: раслі высокія таполі, размашыстыя ліпы, канадскія клёны і зялёна-залацістыя хвоі. Цяпер жа, дзіцячую пляцоўку атачаюць пні, некаторыя з іх трохі абраслі кустом ці ж наогул, страцілі жыццёвую энергію, засохлі. Таму, гэта месца было цяжка назваць паркам, бо тут даўно не было ніводнага жывога дрэва – усё зрэзалі некалькі гадоў таму. Не пасадзілі ніводнага новага дрэўца і, мабыць, ніколі не пасадзяць. Карусель, арэлі, турнікі – самотна і холадна, заставаліся часткай мінулага, сталі напамінам пра былы зялёны жывы парк.

Каля Максіма Фёдаравіча працягвалі бегаць два сабакі. Бім, што быў старэйшы за Яшу, то падбягаў да гаспадара, то хутка адбягаў ад яго на невялікую адлегласць, перабіраючы рыжымі стройнымі лапамі. А вось чорны сабака Яша не падыходзіў да гаспадара, але як толькі Бім заставаўся адзін у баку, ён тут жа ішоў за старэйшым. Як вучань, малодшы сабака вучыўся, як правільна трэба сябе паводзіць на прагулцы. А калі Яшу быў знаёмы маршрут, ён бег наперадзе, паводзіў сябе па-даросламу.

Мужчына ішоў у лес, жывёлы адчувалі гэта. Але вось які шлях, які лес абярэ іх гаспадар, якой дарогай пойдзе ён у знаёмыя месцы, яны толькі меркавалі. Таму, сабакі часта падымалі галаву на Максіма, сачылі за яго перамяшчэннем. Але калі Бім і Яша захоплена адбягалі ў бок, палічыўшы, што гаспадар абярэ іх дарогу, то яны чулі цвёрды знаёмы голас Максіма, чулі сваё імя і вярталіся, мянялі свой кірунак шляху.

За плячыма ўжо была тэрыторыя былога парку, калі з'явілася асфальтавая дарога, галоўная вясковая вуліца. Па ёй перыядычна перасоўваліся як легкавыя аўтамабілі, так і грузавыя. Ужо больш за трыццаць гадоў вялікія машыны перавозяць лес гэтай дарогай, праз цэнтр вёскі. Часта можна было пачуць ці ўбачыць лесавозы з рознай драўнінай. У лес пустымі, назад вярталіся поўнымі. Тут жа каталіся і трактары, некаторыя палі ўжо размяклі, падсохлі і гатовыя былі да ворыва.

Вуліца Маладзёжная, галоўная дарога, была шырокай, крыху больш за кіламетр у даўжыню. Белыя цагляныя будынкі стаялі ўздоўж вуліцы з усіх бакоў. Але вось тут, дзе хадзіў Максім Фёдаравіч, дамы знаходзіліся толькі з аднаго боку, уздоўж дарогі. У гэтай частцы вёскі некаторыя двары засталіся без гаспадароў, тыя пакінулі свае дамы і з'ехалі. Хто пераехаў у суседнюю вёску, а хто выбраў іншы дом у Пратасах.

Пераходзячы вуліцу, Максім Фёдаравіч заўважыў злева ад сябе людзей, што ў пару будынкаў ад яго, сабраліся каля драўлянай лаўкі. Трое жыхароў вёскі бачылі, як мужчына з сабакамі пераходзіў на другі бок. Яны пазналі Максіма, няхай, і знаходзіліся ад яго не надта блізка. Дзве жанчыны селі на лаўку, адна ўстала насупраць іх і з энергіяй у голасе пачала пра нешта распавядаць.

Калі Максім перайшоў цвёрдую дарогу, злева выцягнулася крывое поле, справа ўсталі могілкі, якіх тры гады таму абгарадзілі бетонным плотам. А крыху далей, направа, уздоўж галоўнай вуліцы, ля самага краю могілак, знаходзіўся помнік, які ўвекавечыў месца, казаў пра незабытае мінулае, сведчыў пра Вялікую Айчынную вайну. Ён меў большую ўвагу – на вясковых могілках была брацкая магіла салдат. Імёны вайскоўцаў былі пазначаны на мемарыяле, імёны тых людзей, якія загінулі падчас бітваў у Пратасах і ў яе ваколіцах. Каля гэтага помніка раз на год праводзіліся ўрачыстасці, прысвечаныя гераічным подзвігам салдат. У Пратасах быў яшчэ адзін помнік, што размясціўся ў старой частцы вёскі, дзе была разбітая пясочная дарога і стомленыя драўляныя хаты. Ён нагадваў страшную трагедыю. Менавіта там, дзе вертыкальна стаяла тоўстая пліта, былі жыўцом спалены жыхары вёскі ў час Вялікай вайны, падчас доўгай акупацыі. Імёны жанчын і мужчын, старых і дзяцей, выбітыя на цёмна-шэрай пліце. Але пры ўсёй павазе да гэтага памятнага месца, да помніка надавалася меншая ўвага з боку ўладаў, гасцей, карэспандэнтаў, нават у той адзіны памятны Дзень Перамогі. У асноўным пра яго гаварылі толькі жыхары вёскі, якія клалі кветкі, прыводзілі тэрыторыю ў парадак.

А калі Максім больш далей адышоў ад асфальтавай дарогі і прайшоў уздоўж могілак, яго ногі ўжо ішлі па не друзлым полі. Зямля была няўзараная, пасля раставання снегу было добра відаць, што да зімы тут расла кукуруза, якую прыбралі восенню на корм каровам. Рэшткі, іржышча, што тырчала як шчацінне, змяшаліся з прагнілым пустазеллям. Кіяхі, якія адарваліся яшчэ пры ўборкі, а зімой былі знойдзеныя дзікімі жывёламі, дзе-нідзе пакінулі свае стрыжні. Кукурузнымі зернямі сілкаваліся не толькі вепрукі і птушкі, часцей за ўсё зайцы. Шмат развялося вушастых каля Пратасоў, бо вёсачка акружыла сябе палямі і лясамі. Куды не паглядзі – усюды высокі лес, шырокае поле.

Максім Фёдаравіч, абышоўшы невялікі кар'ер, які з берагоў аброс хмызняком, яшчэ больш аддаліўся ад вёскі. Тады ж цёмнай марской хваляй над галавой адважна праляталі дзікія гусі. Птушкі раскідвалі кароткія гукі, перагаворваліся паміж сабой, ляцелі на ўсход. Мужчына правёў іх кароткім позіркам, пакідаючы за спіной палявую прастору. Ногі прывялі яго да краю хвойнага лесу, дзе ўздоўж доўгай паласы поля раслі не вельмі старыя, але і не сказаць, што маладыя, дрэвы. А ўнізе спала леташняя доўгая трава ў колер пустыні, якая акружыла сабой рэдкія хмызнякі, стройныя стрункі метровага кедра. А крыху глыбей, у рослым лесе, як на малюнку, усюды ляжалі безжыццёвыя бледныя іголкі хвой, валяліся голыя тонкія галінкі.

Спачатку Максім прайшоўся ўздоўж краю, дзе поле дакраналася лесу. Затым, калі з правага боку з’явілася знаёмая дарога, ён збочыў на яе. Сабакі звярнулі ўвагу на гаспадара, які сыходзіў у бок, і пабеглі за ім, абагналі мужчыну і бадзёра панесліся наперад. Жывёлы ўпэўнена перабіралі лапамі перад Максімам, яны нібы ведалі, куды прывядзе роўная лясная дарога. Быццам гаспадар больш не збочыць, не спыніцца, а пойдзе прама за імі.

У асяроддзі лесу, сярод лёгкага шуму соснаў і елак, чуўся бадзёры спеў птушак. Скрозь калматыя галінкі, тонкімі лініямі пранікала прамое сонечнае святло, падаючы на дзікую сырую паверхню. Цягнула, веяла прыемным халадком і вільготнай свежасцю. На імгненне Максім адчуў сябе моцным і здаровым, маладзейшым за свае гады. Лёгка застукала яго сэрца, адразу ж падумалася пра добрае. Мужчына адчуў усю любоў да лесу. Ён з дзяцінства ахвотна і з задавальненнем наведваў падобныя месцы з бацькамі, калі яшчэ жыў у іх, на Палессі. Ён успомніў, як вялікай сям'ёй яны збіралі грыбы, ягады, як з бацькам знаходзіў дзікі мёд.

Наперадзе раздаўся трэск, Максім кінуў погляд, але сабак не было відаць. Бім і Яша зніклі з-пад увагі.

Максім Фёдаравіч нетаропка крочыў па дарозе. Не пераставала пахнуць хвоямі, смалой, прахалодай, вільготнай глебай. Пышныя зялёныя вяршыні дрэў ціха гулі, перашэптваліся, нібы абмяркоўвалі прыход чалавека з сякерай, шукалі яго намеры, яго прычыну з'яўлення ў іх доме. А мужчына шпацыраваў, разглядаў і запамінаў, як цяпер выглядае гэты ўчастак лесу. Пасля зімы, ад лютаўскага ветру, палеглі слабыя ў корані дрэвы. Тонкія і тоўстыя, сухія і вільготныя іглічныя ствалы ляглі або схіліліся да зямлі. Максім вадзіў карымі вачыма, пазіраў: як за пару гадоў хутка зараслі дзялянкі, як за халодную пару выразалі новыя. У адрозненне ад некранутых плошчаў лесу, цяпер, тут, у свежаразараных квадратах, дзе не засталося дарослых дрэў, гэтым летам не будзе так шмат ягад і грыбоў.

У лясістых абласцях яшчэ драмалі дробныя расліны, чакаючы праўдзівага цяпла. Пралескі, ландышы, ветрагонка – не спяшаліся вылазіць з-пад шчыльнага пласта ляснога смецця.

Максім Фёдаравіч, дастаткова для сябе, агледзеў лес. На гэтым участку ён заўважыў усе змены, пасля чаго і вырашыў вярнуцца да поля. Мужчына не хацеў вяртацца той жа дарогай, якая правяла яго праз хвойны бор і прывяла да дзялянак. Ён развярнуўся, сышоў з дробнай каляіны і, зразаючы шлях, ахвотна накіраваў свае крокі праз лес. Максім меў намер хутчэй выйсці да ўскраіны, да чыстага святла, на прастор. Увесь доўгі шлях, які маляваў у сваёй галаве Максім Фёдаравіч, толькі пачынаўся, ад таго, трэба было дзесьці ды скараціць дарогу, захоўваючы сілы свайго не маладога шырокага цела. Ён не забыўся пра сваіх жывёл, якія схаваліся з яго вачэй. Не палохаючыся іх знікнення, мужчына пару разоў пракрычаў цвёрдым голасам: «Бім! Яша!» Затрашчалі галінкі, зашумела сухое смецце, выбеглі сабакі да Максіма. Старэйшы сабака Бім з'явіўся першым і тут жа падбег да гаспадара. Яша ж трохі адстаў, а калі паказаўся, дык не падышоў да Максіма, а прабег кароткімі лапамі побач. Гаспадар надаў некалькі секунд Біму, пагладзіў яго поўсць, а затым спакойна і пакручаста пакрочыў далей да поля. Ён абышоў некалькі тоўстых хвой. Махаючы невялікай сякерай, абсек тонкія крывыя галінкі хмызняку, што разросся ля краю лесу і перашкаджаў выбрацца на палявы прастор. Максім Фёдаравіч моўчкі выйшаў да вялікага святла, кароткім позіркам аглядзеў заціхлую шырокую далеч, перабраў свае думкі аб наступным кроку.

Чалавек зноў патупаў уздоўж поля. Калі хвойны лес змяшаўся з лісцянымі дрэвамі, Максімам было заўважана, як за некалькі гадоў падрос, выцягнуўся, невялікі натоўп стройных бяроз. Чорна-белыя прыгожыя дрэвы, пры належным цяпле, абавязкова дадуць сок. Зайграла ўяўленне, успамін хутка абмаляваў, як кроплі празрыстай бярозавай вады паспешліва сцякалі і падалі з клінка ў слоік. Як на вуснах застыў прахалодны смак жывога соку. Ну а пакуль, роўныя бярозкі не абудзіліся, не расталі, яшчэ спалі. Прайшоўшы некалькі метраў наперад, на цёмныя бадзёрыя вочы Максіма Фёдаравіча паказаўся новы драўляны слуп, які леснікі ўсталявалі зусім нядаўна. Невысокае хвойнае бервяно пазначала наступную выразку, дзялянку. Лічбы і літары былі напісаны на яго абчэсанай верхняй частцы. Недалёка быў яшчэ адзін слуп, праўда, ужо не з дрэва, а з бетону. Максім спыніўся перад ім, паглядзеў на чорныя лічбы бетоннага слупа. Мужчына з важным выглядам пацвердзіў свае веды – слуп абазначаў, што тут праходзіла квартальная лінія. Гэта падмацоўвала і паласа высечкі, якая пралягала па мяжы двух лясных кварталаў.

Тут жа, побач, на вуглу поля, недалёка ад слупоў, хтосьці даўно паліў вогнішча. Відаць, гэта былі паляўнічыя, яшчэ тады, зімой, у паляўнічы сезон: калі ў вёсцы былі чутныя адгалоскі стрэлаў, калі ў выходны дзень звонкае рэха разносіла галасы стрэльбаў. Два абгарэлых тоўстых бярвення ляжалі накрыж на зацёртых чорных вуглях, а паблізу іх дзве невялікія калодачкі, што замянялі крэслы.

Пакінуўшы маленькую паляўнічую палянку, Максім Фёдаравіч абышоў нізкае вадзяністае месца, вялікую празрыстую лужыну, што перашкаджала наўпрост выйсці да скрыжавання лясных дарог. У той прыгожай вадзе адбівалася неба, а голыя галіны дрэў, як сагнуты чорны дрот, падзялялі сабой бел-блакітны фон. Прабіваючы скрозь дрэвы, адбіваліся зоркамі сонечныя прамяні.

Максім падышоў да скрыжавання, акінуў усе дарогі позіркам. Тут, наперадзе, перш за ўсё адкрыўся прыгожы далягляд. Па баках раслі хвоі і, як праз расхінутыя вароты, мужчына ўбачыў частку шырокага поля, а над ім зялёную паласу, якая краналася блакітна-шэрага неба. Ростань атачыла сябе не толькі змешанымі дрэвамі, тут, сабранай купкай, стаялі ў баку сонныя бярозы, яны нібы наўмысна аддзяліліся ад усіх. Галоўная дарога, на якую выйшаў мужчына, была раз'язджаная цяжкімі машынамі. Цёмная глеба пакідала пратэктары, ад цяжару колаў мяккая глеба адыходзіла ў бакі і будаваліся паглыбленні, палосы. Налева, частка гэтай дарогі з шырокімі размытымі ямамі вяла ў вёску Пратасы. Направа, дарога з выбоінамі і вадой адводзіла да шырокай мясцовасці, дзе калісьці была вёска Нівішчы. Зараз жа там замест драўляных хат і шырокіх двароў, прасторныя палі. Пасярод дарога, а ля яе краю жывуць яшчэ старыя грушы і яблыні. Крывыя садовыя дрэвы, як помнікі, як руіны людской цывілізацыі, засталіся прывідным напамінам вёскі. Максім Фёдаравіч доўга не затрымліваўся на скрыжаванні, ён абраў зусім іншы кірунак. Не паварочваючы ні ў адзін з бакоў, мужчына пайшоў прама, па роўнай, мала раз'язджанай, лясной дарозе. Яго выбар падтрымалі сабакі, якія спачатку падбеглі да празрыстых лужыц, выпілі прахалоднай светлай вады, выкупалі свае лапы, а затым, апусціўшы свае чырвона-ружовыя языкі, накіраваліся за гаспадаром.

Пад тоўстымі чорнымі падэшвамі храбусцела іголка, прыціскалася лясное смецце. У вясновым паветры не кружыла духата, галава была лёгкай, а цела не адчувала цяжару. Задуменна ішоў па дарозе Максім. Адышоўшы ад скрыжавання, сталі з'яўляцца злёгку ўзараныя палосы зямлі. Хтосьці цягнуў па дарозе ствол невялікага дрэва. Вузкая лінія раскінула ў бакі сырыя цёмныя іглічныя рэшткі. Сляды перыядычна знікалі, абрываліся, потым зноў з'яўляліся пасярод дарогі доўгім адрэзкам.

Справа ад Максіма Фёдаравіча непатрабавальна і глуха зашумелі дрэвы. Яны вялікім натоўпам сабраліся побач, выслухваючы плёткі высока гуляючага ветру. Мужчына спакойна паглядзеў на іх шэра-аранжавую стройную постаць, на зялёныя пышныя галіны. Ён падсунуўся бліжэй і ўспамінамі вярнуўся ў мінулае. Яшчэ пару гадоў таму, тут, на гэтым участку лесу, Максім Фёдаравіч займаўся саманарыхтоўкай дроў. Гудзела піла, старыя дрэвы падалі, радзеў натоўп. Мужчына сам валіў высокія сухія хвоі, распілоўваў іх на часткі, а затым разам з сынам грузіў бярвёны ў прычэп і вез іх асабістым трактарам дадому. Цяпер у гэтым месцы не засталося тоўстых сухіх дрэў. А вось злева, у нізкіх голых кустах, уздоўж дарогі, яшчэ радзелі высокія, старыя і тоўстыя, крывыя хвоі. Паміж імі можна было ўбачыць тое самае шырокае поле, якое мільгала сваёй пустэчай з самага скрыжавання.

Павольна ішоў Максім і, злёгку пасопваючы шырокім носам, ён прыслухоўваўся да галасавой разнастайнасці лесу. Удалечыні, наперадзе, маячылі дзве чорныя кропкі з чырвонымі языкамі, якія без стомы рухаліся па дарозе. Гадаванцы перамяшчаліся з боку ў бок, не губляючы з віду Максіма. Уздоўж дарогі можна было сустрэць невялікія рудыя бярвення. То справа, то злева, кінутыя двухметровыя часткі маладой хвоі ляжалі так, нібы хтосьці яшчэ за імі абавязкова вернецца. Ну а пакуль, бяздушная драўніна, паасобку, убірала халаднаватую паверхню зямлі.

Зялёны мох хаваўся, вылазіў з-пад хвойнага смецця, ляжаў пад густымі кусцікамі. А там, у цёмных нізінах, куды яшчэ цяжка было дабрацца сонцу і цёпламу вясноваму паветру, смела адпачываў снег. Ён бесклапотна тонкай белізной, як раскіданыя чыстыя лісты паперы, заставаўся невялікім напамінам аб лютаўскім снегападзе.

Нікуды не знікалі і пазнакі вайны. Хоць акопы за доўгі час аселі, трохі згладзіліся, але ўсё ж яны не страцілі сваёй важнасці пасляваенных адбіткаў. Квадратныя парослыя формы, насыпы па контуры – малявалі мінулае. Гледзячы на іх, можна было ўявіць, як з гэтых траншэй стралялі адважныя салдаты, як у шырокіх акопах стаялі гаўбіцы, танкі. Ад гэтага месца веяла бітвай, болем і смуткам.

Крок за крокам і лес стаў мяняцца, дарога змянялася. Замест іголкавага покрыва, уся паверхня паступова высцілалася леташняй лістотай. Максім Фёдаравіч падышоў да наступнага скрыжавання. На скрыжаванні былі добра прыкметныя межы. Нібы лясныя дарогі малявалі сабой лінію, мяжу, падзяляючы іглічныя дрэвы ад лісцяных парод. Але як бы сартаванне не разбівала, не адштурхоўвала і не дзяліла дрэвы на віды, уздоўж дарог, сярод клёнаў і асін, з'яўляліся адзінокія зялёныя хвоі і елкі. А маладыя адзінокія лісцяныя дрэвы перабягалі да хвойнага бору, разрасталіся ля яго краю.

Максіма Фёдаравіча атачыў водар свежасці. І хоць лёгкая стомленасць з'явілася ў яго нагах, дыхалася добра. Таму, ён не спыняўся, каб перавесці дыханне. Але ўсё ж, мужчына зменшыў ход. Бо не кожны тыдзень ён, вось так, у свой выхадны, адпраўляўся ў лясны шпацыр, падобна гэтаму. Наперадзе яшчэ не было відаць канца шляху. А прыемныя гукі прыроды і прыгожыя пейзажы не адпускалі дарогу. На скрыжаванні Максім Фёдаравіч павярнуў налева, туды, дзе стаялі голыя дрэвы, што былі як штыкі, як пучкі дроту, якія тырчаць з зямлі. Тут былі асіны, дубы і клёны. Пад выглядам вялікага разасланага абруса, пад леташняй лістотай, расліны хавалі свае дробныя карані. Хаваліся ў шчыльным пласце лістоты і ў старых пнях насякомыя, абараняючы сябе ад холаду і галоднага звера.

У нагах ужо прыемна зашалясцела, калі над галавой нягучна засігналіла маленькая шэрая птушка. Мухалоўка пералятала з галінкі на галінку і сваім цыканнем, нібы праводзіла Максіма, сачыла за ім. Тут жа, у лесе лётала незмаўкальнае разнастайнае стракатанне шпака. Чорная птушка мяняла свае прыгожыя спевы: то крычала падобна старой рыпучай замесы лёгкай веснічкі, калышучай ад ветру туды-сюды, то пасвіствала кароткім дрыгаценнем, то спрабавала капіяваць іншых птушак. Удалечыні, дзесьці за спіной, можна было пачуць рэдкае «ку» зязюлі. Шэрая частка лесу, у адрозненне ад хвойнай зялёна-карычневай паловы, не шумела вяршынямі. Тут, сярод разнастайнасці юных лісцяных дрэў, мужна глядзеліся дубы-волаты. Адразу і не скажаш, колькі дакладна гэтым размашыстым і моцным волатам гадоў, але адно праўда – было больш, чым Максіму Фёдаравічу.

Лясная дарога была роўная, няраз'язджаная, была чыстая ад кустоў і галінак. Яна вывела мужчыну на ўзаранае шырокае поле. Адсюль, ад краю лесу, праз поле, можна было ўбачыць цвёрдую дарогу, кювет з кустамі, а за ўсім гэтым зялёную сцяну ляснога масіву.

Уздоўж лесу, недалёка ад Максіма, валяліся спілаваныя і паваленыя тонкія дрэвы. Кара часткова адышла ад засохлых кінутых ствалоў, а сонца, прыпякаючы адкрытыя ўчасткі драўніны, афарбавала ўсё ў шэрыя адценні. Высокая, леташняя, сухая трава, нібы русымі валасамі, густа схавала сабой тыя часткі дрэва, што моцна і безжыццёва прыціснуліся да зямлі. Цёмныя галінкі тырчалі з-пад вязкай жоўтай травы і мяккага моху. Тут, ля мяжы поля і лесу, Максім Фёдаравіч знайшоў знаёмыя халодныя валуны. Вялікія светла-шэрыя камяні, нібы больш не раслі і, хоць, працягам у пятнаццаць гадоў мужчына бачыў іх толькі некалькі разоў, здавалася, што камяні не змянялі свайго памеру. Яны толькі знізу пазелянелі ад вільгаці, абляпіў іх дробны мох-паразіт. Максім трохі пастаяў тут, каля поля, агледзеў усю прастору вясновай прыроды і адчуў непрыемную лёгкасць. Расслабленасць душы захоплівала цела і думкі, вабіла вялікім жаданнем больш нікуды не ісці. Быў б тут ложак або канапа, мужчына бы з задавальненнем прылёг на гадзінку. Максім Фёдаравіч глыбока ўздыхнуў. Надышоў час вяртацца назад, дадому.

Сабакі бегалі побач, кружылі недалёка ад гаспадара ў чаканні яго наступнага кроку. Яны непрыкметна касавурылі вокам у яго бок, шукалі адказу, меркавалі, куды і калі пойдзе Максім. Гаспадар нядоўга разважаў над выбарам: вярнуцца дадому той жа лясной дарогай, якая прывяла яго сюды, ці ж, перайсці поле і апынуцца на пясочна-гравійнай дарозе, а па ёй ужо выйсці да вёскі. Мужчына абраў другі варыянт. Ён паклікаў да сябе сабак і адважным крокам ступіў на ўзараную зямлю.

Цёмна-карычневая мяккая паверхня пуставала. Увосень тут прайшліся плугам, таму поле хутка прагравалася вясновым яркім сонцам, сталі прабівацца стрункі пырніка. «На такую глебу можна ўжо сеяць авёс», – падумаў Максім Фёдаравіч і спакойна пакрочыў прама да цвёрдай дарогі. Мяккая зямля хавала ўсю таўшчыню цёмнай падэшвы. За Максімам цягнуліся роўныя сляды ад галёшаў. Ногі амаль не грузлі. Пахла рыхласцю. Прайшоўшы палову поля, мужчына знайшоў свежыя і даўнія сцежкі дзікіх свіней. На сырой глебе захоўваліся сляды ад шматлікіх капытоў, можна было з упэўненасцю сказаць, што вялікі статак пераходзіў поле, таптаўся тут некалькі разоў. Па адным і тым жа шляху бегалі звяры, змяняючы адзін лес на другі. Вузкая пракладзеная сцежка віляла, месцамі шырылася. Па малюнку было бачна, як маленькія сляды капытцаў адбягалі ад галоўнай дарожкі і вярталіся назад да яе ж, робячы невялікае паўкола. Мабыць, з дазволам больш дарослых дзікоў, маладыя свінкі шукалі не толькі пражытка, але і спазнанняў. Не адыходзячы ад статка занадта далёка, карычневыя дзікі-аднагодкі адчувалі сябе свабодна і самастойна. Можна было лёгка ўявіць, як яны бегалі, рыліся і пазіралі па баках.

Сабакі хутка абнюхалі свежыя сляды дзікіх жывёл і першымі перайшлі поле, выбеглі на галоўную дарогу. Бім і Яша цяпер нікуды не спяшаліся, тапталіся на адным месцы, глядзелі на гаспадара, чакалі яго прыходу. Павольна, ужо стомленымі крокамі, няспешна набліжаўся да сваіх жывёл Максім. І як толькі ён падступіў да травяністага краю, пакідаючы друзлае поле, то сабакі хутка спусціліся ўніз, у кювет. Жывёлы прайшліся па прахалоднай вадзе, якая рассыпалася вялікімі плямамі ўздоўж дарогі. Абыходзячы самотную невялікую лужыну, што абрасла маладымі асінамі і атачыла сябе рэдкай высахлай асакой, Максім Фёдаравіч сустрэў сваіх гадаванцаў. Лапы сабак убеглі ў ваду, разварушылі лужыну, якая маляўніча адлюстроўвала нябёсы. За імгненне вада пакрылася хвалямі, забягалі белыя блікі святла. Разляцеліся празрыстыя пырскі па баках.

Махаючы сякеркай, адсякаючы галінкі насупраць твару, Максім без праблем прайшоў па бязводнай часткі, паміж тонкімі асінамі. Шэрыя маладыя дрэвы, як антэны, выцягнуліся ў неба. Мужчына ўзлез на цвёрдую, ямістую дарогу, якая злучала сабой вёску Пратасы і вёску Чорныя Брады. Менавіта па гэтым пясчана-гравіным шляху перавозілі дровы. Таксама, хвалістая як змяя, дарога, ад Пратасоў вяла да кар'еру, дзе летам можна было выкупнуцца. Вяла яна і да чыгункі, цягнік штодня курсіраваў у горад і з горада.

Максім успомніў, як дарога хутка змяняецца пасля працяглага дажджу: становіцца разбітай, бруднай, з’яўляецца на ёй шмат вялікіх вязкіх лужын, якіх ніяк не аб'ехаць.

На старой дарозе не было ні душы, ні машын. Адсюль было добра відаць, як тырчалі з-за ўзвышша светлыя дахі дамоў, як паднялося высока сонца. Максім Фёдаравіч перавёў дыханне. Ён зірнуў на чорную канаву, на разрослы цёмны кавалак лесу, што маўчаў ля дарогі. І толькі пасля гэтага пакрочыў у вёску. Яшчэ кіламетр шляху і ён будзе ў Пратасах. Пра гэта казаў дарожны сіні знак з белай лічбай «1».

Сабакі хадзілі ўздоўж і папярок дарогі, па-ранейшаму бегалі па лужынах і палях, што з'явіліся ўжо з двух бакоў гравійкі. Мужчына не збочваў, ішоў толькі наперад, пакінуўшы лясное раздолле ззаду. Ён усё часцей стаў падумваць пра адпачынак, які павінен адбыцца як раз пасля смачнага абеду. Перад сыходам, жонка Люба казала Максіму, што на абед прыгатуе дранікі. Мужчына спяшаўся, прынамсі, яму так здавалася. Ён ішоў без прыпынкаў, а няспынныя ціхія спевы маленькіх птушак і лёгкае гулянне вецера, надавалі яму сілы.

Вось і адкрылася вёска, з узвышша паказаліся цагляныя белыя дамы і іх шэрыя дахі, драўляныя платы і вузкія вокны. Частка вуліцы з'явілася наперадзе. Раней, справа ад дарогі, быў сад, зараз жа ад яго амаль нічога не засталося. Толькі шэраг садовых дрэў уздоўж вуліцы Бухтуева, да павароту, а за ім яшчэ невялікая група яблынь. Большую частку старога саду, які мінулым летам даў шмат садавіны – зрэзалі. Пні выкарчавалі, тэрыторыю ўзаралі. Упершыню, сёлета, на месцы яблынь і груш, будзе расці збожжавая культура. З левага боку дарогі, па якой ішоў Максім, у асяроддзі лясных дрэў і кустоў стаяў адзінокі двухпавярховы будынак з белай цэглы. Як самотнік, ён адасоблена сумаваў, нібы наўмысна аддаліў сябе ад вёскі. Чатырнаццаць гадоў таму, у тым будынку яшчэ вучыліся дзеці, а цяпер будынак школы стаў архітэктурным помнікам для жыхароў вёскі Пратасы. Зараз школа выглядае пашкоджанай і трохі разабранай. Ні даху, ні зашклёных вокнаў. З вонкавага боку толькі белыя сцены, а ўнутры пустата і пыл мінулага.

Сённяшні дзень быў не гарачым. Максім Фёдаравіч ужо дайшоў да дарожнага знака «Пратасы» і тут жа яго ногі адчулі роўную асфальтавую дарогу. Мужчына крыху прайшоўся наперад па галоўнай вуліцы, да скрыжавання. Яго правялі маладыя дрэвы, а затым Максім павярнуў направа на вуліцу Бухтуева, якая ляжала літарай «Г». Сабакі пабеглі прама, не павярнулі за гаспадаром. Таму, Максіму Фёдаравічу прыйшлося зменшыць крок і голасам вярнуць сабак да сябе. Жывёлы ахвотна вярнуліся, падбеглі да яго, а затым зноў апынуліся наперадзе гаспадара. Бім і Яша прадчувалі, што хутка апынуцца на прывязі, бо вяртанне ў вёску надавала такія пачуцці, прыводзіла да дому. Сабакі спяшаліся абнюхаць як мага больш вуглоў, платоў, дрэў і кустоў.

Ад скрыжавання, ад галоўнай дарогі, па вуліцы Бухтуева і да яе рэзкага павароту – людзей не было. Толькі стаяў адзін легкавы шэры аўтамабіль, ды сіні трактар. Брахалі ў дварах чужыя сабакі, амаль у кожным падворку адчувалася зайздрасць да Максімавых гадаванцаў, што яшчэ вольна бегалі пры дарозе. Мужчына павярнуў налева па вуліцы, справа з'явіўся той самы кавалачак саду, які пашкадавалі знішчаць. Наперадзе адкрылася астатняя доўгая частка вуліцы, апошні кавалак шляху. А пры канцы Максіма чакала жонка Люба, якая ўжо смажыла цёртую бульбу на патэльні, прадчуваючы хуткае вяртанне мужа.

Па ўсёй вуліцы, злева ад Максіма цягнуліся дамы, а справа стаялі дрэвы. Пасля заканчэння яблыневага саду з'явіліся шырокія ліпы, высокія бярозы і іншыя не садовыя дрэвы. Каля трох дарослых елак, якія пры жыцці пасадзіў Валодзя, насупраць свайго дома, грэбліся і хаваліся пад пухнатымі галінкамі куры. На вуліцу выйшаў высокі хлопец Сяргей. Ён сустрэў Максім Фёдаравіча, які якраз у гэты час праходзіў побач. Пасля вітання, завялася кароткая размова:

– Сабакі не з'ядуць маіх курэй? – з усмешкай, пытаўся круглатвары Сяргей.

– Не. Не хвалюйся. Яны не хапаюць курэй, – адказаў Максім Фёдаравіч і паглядзеў на свайго чорнага сабаку Яшу, які круціўся недалёка ад трох елак-сясцёр.

Мужчына паклікаў сабаку да сябе і развітаўся з хлопцам.

Пасля, адышоўшы ад дома Сяргея і пакінуўшы ззаду цагляны дом Валодзі, Максім Фёдаравіч пачуў стук малаткоў і людскія размовы. Пара мужчын працавала на даху хлява, слала новы шыфер пасля пажару.

Злева, дом за домам, як мінакі, праплывалі цагляныя падобныя будынкі. Патрапаная за трыццацігадовае жыццё асфальтавая дарога, прывяла Максіма дадому. У гэты ж час з веранды выйшла яго жонка Люба і, пачуўшы шамаценне сабак за каляровым плотам, яна адчыніла тонкую жалезную веснічку, упусціла Біма і Яшу. Жанчына трымала ў руцэ сіні таз набіты вільготным чыстым адзеннем. Яна сустрэла мужа і добрым голасам сказала:

– Пара ўжо абедаць.

Максім стомлена зірнуў на яе, спакойна пагадзіўся і, пастаяўшы некалькі секунд перад домам, мужчына зачыніў за сабой жалезную веснічку, павёў сабак да прывязі. А Люба паспешліва накіравалася развешваць вымытыя рэчы.

Па двары палахліва разбягаліся ў розныя бакі дамашнія птушкі, якія з асцярожнасцю пазіралі на сабак. Бім і Яша махалі хвастамі, павольна падыходзілі да ланцуга. Яны адчувалі, што прагулка завяршылася і самі падбеглі кожны да сваёй будцы. Жывёлы разумелі, што гаспадар яшчэ не раз адпусціць іх пагуляць, што яны неўзабаве зноў пойдуць з ім у новы шлях: магчыма новай дарогай, магчыма старымі сцежкамі.

Максім прычапіў сабак, адышоў ад іх. Ён не спяшаючыся вярнуў сякерку пад навес з сухімі дровамі, абгледзіў гаспадарку і па бетоннай дарожцы стомлена накіраваўся ў дом. Хацелася паесці, адпачыць, паляжаць на ложку.

У доме пахла толькі што прыгатаваным абедам. Па кухні ўжо хадзіла Люба. Яна паставіла на стол талерку з гарачымі дранікамі, кавалак сметанковага масла, да ўсяго падала смятану і відэлец.

Надышоў той час, калі Максіму Фёдаравічу трэба было пераапрануцца, вымыць рукі, сесці за стол і расказаць жонцы пра свой нядоўгі, але прыгожы, шпацыр. А затым, лежачы на ложку, адпачыць пры цьмяным цёплым святле сонца.