Трэці лішні [Уладзімір Дамашэвіч] (fb2) читать постранично, страница - 3

сказаць... Я ўжо жанчына.

Апошнія словы нібы сцебанулі Мікалая па твары.

— Ты... ужо? — здзівіўся ён і змоўк. Многа крыўдных, балючых слоў прасілася на язык, але ён стрымаўся. Толькі шалёна праносіліся ўрыўкі думак: «Усё страчана, нічога не вернеш!.. Вось яно, шчасце. Лаві, не дагоніш!..»

А між тым Вера выглядала спакойнай, як чалавек, які выканаў свой абавязак. Толькі вочы яе хаваліся ад яго калючага позірку, у якім яна чытала сабе прысуд.

Хвіліну счакаўшы, нібы апраўдваючыся, яна гаварыла:

— Коля, ты асудзіш мяне за гэты ўчынак, я ведаю. Але што мне заставалася рабіць? Так ужо склаліся абставіны. Ты сам чалавек і ты павінен зразумець мяне... Ён хітры... Ён спачатку адносіўся да мяне, як добры дзядзька да малога дзіцяці — чула, хораша. А пасля я не заўважыла, як трапіла пад яго ўладу. I вось мы паехалі да маіх бацькоў, ён і ім спадабаўся, і яны запатрабавалі, каб я выходзіла за яго замуж. Я не хацела. Ды хто мяне слухаў?.. У гэтую нядзелю я дала згоду, а праз тыдзень будзе вяселле...

Спакойны, роўны тон яе гутаркі вывеў Мікалая з раўнавагі. Як можна спакойна гаварыць аб самагубстве! Яна нешта яшчэ хацела сказаць, але Мікалай, схапіўшы яе за руку, крыкнуў:

— Стой, хопіць! — і знізіўшы голас амаль да шэпту, нё хаваючы злосці, загаварыў паспешліва і блытана: — Ты разумееш, што ты робіш, ці не? Ты думала аб сабе, калі давала згоду? Ён абдурыў цябе! Ён спадабаўся тваім бацькам! А табе ён падабаецца? Ён сам пацікавіўся гэтым ці не? Яму напляваць, любіць яго жонка ці не, абы яна яму была да спадобы. Але гэта пачатак! Ты мала пажыла яшчэ і не ведаеш, што такое жыць з нялюбым чалавекам. Рана ці позна вам стане цесна пад адной страхой, ты не зможаш заўсёды прытварацца. Нельга доўга ашукваць каго-небудзь, як і самога сябе. Ты не маеш права губіць сябе і сваю маладосць...

Вера слухала, не падымаючы галавы. Цяжка было пазнаць па яе замкнёным твары, якое ўражанне рабілі на яе словы Мікалая.

— А што ж ты зрабіў бы? — раптам устрапянуўшыся, спытала Вера.

— А ты згодзішся з маёй прапановай? — адказаў ён пытаннем.

— Калі яна чаго-небудзь варта...

— Скажы... вы зарэгістраваны?

— Яшчэ не, але ён падаў заяву.

— Заяву трэба забраць... і перапісаць... А пасля паедзем да тваіх бацькоў — сварыцца і мірыцца.

Хоць Мікалай гаварыў рашуча і цвёрда, аднак не было ў яго словах той упэўненасці і пачуцця справядлівасці ў сваім рашэнні, як гэта было ў пачатку. I таму, відаць, Вера сэрцам сваім адчула няўлоўную фальш яго слоў і пасля кароткай паўзы спакойна адказала:

— Гэта немагчыма..Такой я табе не патрэбна... Ды што скажуць мае бацькі і сваякі? Не, будзе так, як ёсць. Позна... — Апошняе слова прагучала, як стогн.

— Позна? Не, не позна! Ты не маеш сілы парваць з ім і не верыш мне!

Сапраўды ён не верыў сабе, а другіх хацеў пераканаць.

Можа таму Вера няпэўна адказала:

— Не ведаю... Мо і так.

Мікалаю хацелася абразіць яе, назваць бязвольнай і безгаловай, але замест гэтага ён сказаў:

— Вось што, Вера... Я свайго слова не забіраю. Ты абдумай усё яшчэ раз. Аб сабе асабліва падумай, аб сваім будучым. I тады скажаш мне. Добра?

— Не ведаю,— быў адказ.

— Як хочаш,— сказаў Мікалай, адчуваючы, што ў грудзях у яго пачынае расці злосць.— Мне трэба ісці.

Мікалай глянуў на яе злым позіркам. Яна стаяла, панурыўшыся, нібы пастарэўшы на некалькі год. Бледны твар пры святле ліхтара здаваўся яшчэ больш замкнёны і не выдаваў яе сапраўдных пачуццяў, але за гэтым шчытом Мікалай бачыў вялікую навальніцу ў душы чалавека, які стаіць на раздарожжы і выбірае, куды скіраваць,— якая дарога шчаслівейшая.

Вялікі жаль да гэтай дзяўчыны ахапіў яго на момант, але ён падавіў яго. Ён працягнуў руку і сказаў:

— Да сустрэчы.

Яе рука была халодная і вялая.

Мікалай дабіраўся дадому апошнім трамваем, а астатнюю дарогу ішоў памалу, каб развеяць свае думкі. На сэрцы было цяжка. Вера, як цень, неадступна ішла за ім, не давала спакою.

Ён не мог дараваць ёй такой паспешлівасці і лёгкадумнасці, а сабе — гэтай маруднай разважлівасці, якую цяпер праклінаў. Хацелася забыць пра ўсё, што адбылося нядаўна.

Было гадзіны тры ночы, калі Мікалай, стомлены і разбіты, дабраўся да кватэры.

Ён доўга не мог заснуць. Залажыўшы рукі за галаву, ляжаў, пазіраючы ў белую столь, па якой прабягалі зайчыкі ад фараў машын.

Думкі снаваліся адна за адной, як асенняя павуціна. Сон надышоў непрыкметна.

На работу Мікалай прышоў раней за ўсіх і адразу ж узяўся за працу, спадзеючыся развеяць кепскі настрой і свае думкі. Але ўсе старанні яго былі дарэмныя. Зноў і зноў ён варочаўся да ўчарашняй размовы з Верай, а сама яна паўставала перад ім, як прывід. Здавалася, ён чуе яе голас, чуе так ясна і выразна, што,