Загадки історії. [Дитяча Енциклопедія] [Галина Єрмановська] (pdf) читать постранично

Âñòóï
×è çàìèñëþâàëèñÿ âè, ñê³ëüêè òàºìíèöü ³ çàãàäîê ³ñíóº
ïîðó÷ ³ç íàìè â ïîâñÿêäåííîìó æèòò³? Çâè÷àéíî, â ïåâíîìó â³ö³ íàéïåêó÷³øå ïèòàííÿ ôîðìóëþºòüñÿ òàêèì ÷èíîì:
«×îìó â³òåð ⳺?» Àëå ùî äîðîñë³øîþ ñòຠëþäèíà, ÿêà
ï³çíຠñâ³ò, òî ñêëàäí³øèìè ñòàþòü ïèòàííÿ, â³äïîâ³ä³ íà
ÿê³ âîíà øóêàº.
Íàéäèâí³øå, ùî âåëèêó ê³ëüê³ñòü òàºìíèöü çáåð³ãຠ³ñòîð³ÿ — íàóêà, ÿêà ïîâèííà ñÿãàòè äî äæåðåë íàøèõ çíàíü ïðî
ìèíóëå íàðîä³â, ÿê³ íàñåëÿþòü Çåìëþ, ïðî ìèíóëå íàøî¿
êðà¿íè. Çäàâàëîñÿ á, óæå ñò³ëüêè âñüîãî íàïèñàíî â ÷èñëåííèõ êíèæêàõ ç ³ñòîð³¿, ñò³ëüêè â÷åíèõ-³ñòîðèê³â ïðàöþþòü â
àðõ³âàõ òà ìóçåÿõ, ùîá â³äøóêàòè òå, ùî ïîò³ì ïîòðàïèòü äî
¿õí³õ êíèæîê. Òà áà! Öèõ òàºìíèöü çàëèøàºòüñÿ ñèëà-ñèëåííà, ³ ùî á³ëüøå ìè íàìàãàºìîñÿ ¿õ ðîçêðèòè, òî á³ëüøå óñâ³äîìëþºìî, ùî îäíà çàãàäêà ïîðîäæóº äðóãó, äðóãà — òðåòþ ³
òàê äî áåçê³íå÷íîñò³.
Çâ³äêè æ áåðóòüñÿ ³ñòîðè÷í³ òàºìíèö³ òà çàãàäêè? Äóæå
÷àñòî äëÿ äîñë³äæóâàííÿ òîãî ÷è ³íøîãî ÿâèùà àáî ÿêî¿ñü
ïî䳿 ïðîñòî áðàêóº äæåðåë — âîíè ìîãëè íå çáåðåãòèñÿ ÷åðåç äàâíèíó, à ìîãëè áóòè é íàâìèñíå çàìóëåí³ (çâè÷àéíî,
íå ÿê äæåðåëà çíàíü äëÿ ìàéáóòí³õ ïîêîë³íü, à ÿê ñâ³ä÷åííÿ
ïîä³é, ïàì’ÿòàòè ïðî ÿê³ ñó÷àñíèêè íå áàæàëè ç ð³çíèõ ïðè÷èí, ïðèãàäàéòå, íàïðèêëàä, ôàðàîíà Åõíàòîíà). ×àñòî ëþäè
íàâìèñíå ÷è âèïàäêîâî ïåðåêðó÷óâàëè ñïðàâæí³ ïî䳿 ÷è äîë³
ïåâíèõ ³ñòîðè÷íèõ îñ³á äî íåâï³çíàííÿ — òàêèì ÷èíîì ñòâîðþâàëèñÿ ì³ôè, ÿê³ ïðîòÿãîì ñòîë³òü ³ñíóâàëè íå ëèøå ó ñâ³!

äîìîñò³ òèñÿ÷ ëþäåé, àëå é êî÷óâàëè ç îäí³º¿ êíèãè äî ³íøî¿, ïîòðàïëÿëè â ï³äðó÷íèêè ³ îòðèìóâàëè ñòàòóñ àáñîëþòíî¿ ³ñòèíè.
À ìîæå, öå é äîáðå? Ìîæå, êâ³ò÷àñòèé, çàõîïëþþ÷èé àáî
ñòðàõ³òëèâèé ì³ô êðàùèé çà ðåàëüí³ çíàííÿ? Ìîæå, òàê ïðîñòî ñïîê³éí³øå — æèòè â ïîëîí³ âèãàäàíèõ ïîä³é òà õàðàêòåðèñòèê ³ íå çíàòè ïðàâäè, àäæå âîíà íå çàâæäè ïðèºìíà?
ªäèíå áåçïåðå÷íî — áóäü-ÿêå ñïîòâîðåííÿ ðåàëüíîñò³ ïðèçâîäèòü äî íåäîñòàòíüîãî ðîçóì³ííÿ ³ñòîð³¿, ÿêà íàáàãàòî ÿñêðàâ³øà é ö³êàâ³øà çà áóäü-ÿêó âèãàäêó. Òðåáà òàêîæ ðîçóì³òè, ùî ì³ô ÷àñòî º çàñîáîì ìàí³ïóëÿö³¿ ñâ³äîì³ñòþ ëþäåé, à
öå áóâຠïðîñòî íåáåçïå÷íèì äëÿ æèòòÿ òà çäîðîâ’ÿ íå ò³ëüêè ëþäèíè, àëå ³ âñüîãî ñóñï³ëüñòâà (çíîâó íàãàäàºìî ÷èòà÷åâ³ ïî䳿 ìèíóëîãî — íàöèñòñüêà ïðîïàãàíäà â ͳìå÷÷èí³).
ßê æå áîðîòèñÿ ç ïåðåêðó÷óâàííÿì ³ñòîð³¿? Çâè÷àéíî,
òðåáà ðåòåëüíî âèâ÷àòè âñ³ ìîæëèâ³ äæåðåëà, çàñòîñîâóâàòè
ð³çíîìàí³òí³ ìåòîäè ³ñòîðè÷íîãî äîñë³äæåííÿ, íàâ³òü òàê³
íåîäíîçíà÷í³ é ñóïåðå÷ëèâ³, ÿê ñòâîðåííÿ àëüòåðíàòèâíî¿
êàðòèíè ðîçâèòêó òèõ ÷è ³íøèõ ïîä³é. Àëå íàéãîëîâí³øå, íà
íàø ïîãëÿä, ìàòè ñóìí³âè ³ ñòàâèòè çàïèòàííÿ.
Ó ö³é êíèç³ ÷èòà÷ çíàéäå ÷èìàëî ö³êàâèõ ðîçïîâ³äåé ïðî
çàãàäêîâ³ ³ñòîðè÷í³ ïî䳿, äîë³ ö³êàâèõ ëþäåé. Çâè÷àéíî, ñâîº
çàâäàííÿ ìè áà÷èëè íå â òîìó, ùîá ïîñòàâèòè êðàïêó é ñêàçàòè: «Òàºìíèöþ ðîçãàäàíî!» Ìè ïðàãíóëè ïîêàçàòè, ùî
ìîæëèâîñò³ äëÿ ïîøóêó ³ñòèíè íåîáìåæåí³, à ÷èòà÷à õîò³ëè
çàïðîñèòè ç ñîáîþ â ìàíäðè ëàá³ðèíòàìè ³ñòîð³¿.
Êíèãà ïîáóäîâàíà çà òåìàòè÷íî-õðîíîëîã³÷íèì ïðèíöèïîì, ùî äàñòü ìîæëèâ³ñòü ÷èòà÷åâ³ íå ëèøå â³äêðèòè äëÿ
ñåáå áàãàòî íîâîãî, àëå é ñèñòåìàòèçóâàòè ñâî¿ çíàííÿ ³ çáàãàòèòè ñâîº óÿâëåííÿ ïðî òó ÷è ³íøó åïîõó àáî ïîñòàòü.

Íàéäàâí³øà ó ñâ³ò³?
Ìåñîïîòàì³ÿ* — òàê ó äàâíèíó íàçèâàëè çåìë³, ðîçòàøîâàí³ ì³æ Òèãðîì ³ ªâôðàòîì. Äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â òîìó òóò ãîâîðèëè
àðàìåéñüêîþ. Ùå äâ³ òèñÿ÷³ ðîê³â òîìó, òîáòî çà äâ³ òèñÿ÷³
ðîê³â äî íàøî¿ åðè, â Ìåæèð³÷÷³ ïàíóâàëà ìîâà àêêàäö³â.
À ÿêùî ìè ïîãëèáèìîñÿ ó ÷àñ³ ùå äàë³, òî çíàéäåìî, ùî áëèçüêî ï’ÿòè òèñÿ÷îë³òü òîìó òóò ãîâîðèëè øóìåðñüêîþ. ² íå ò³ëüêè ãîâîðèëè, àëå é ïèñàëè. Äî íàñ ä³éøëà âåëèêà ê³ëüê³ñòü
«ãëèíÿíèõ êíèã» — îáïàëåíèõ ãëèíÿíèõ òàáëè÷îê, âêðèòèõ
ïèñüìîâèìè çíàêàìè.
Ôàõ³âö³ â³ä ñàìîãî ïî÷àòêó ðîçð³çíÿëè â øóìåðñüê³é
ïèñåìíîñò³ äâà ¿¿ âèäè —
ïåðâ³ñíå ³äåîãðàô³÷íå ïèñüìî ³ ñòâîðåíèé íà éîãî îñíîâ³ êëèíîïèñ. Ñàìå êëèíîïèñîì íàïèñàíèé âåëèêèé
åïîñ, ï³ñíÿ ïðî ãåðîÿ óëüãàìåøà, ÿêèé âèðóøèâ íà
ïîøóêè â³÷íîãî æèòòÿ.
Ïåðåõ³ä äî êëèíîïèñó
ïî÷àâñÿ ïðèáëèçíî íà ïî÷àòêó III òèñÿ÷îë³òòÿ äî íà- Êëèíîïèñ
*Ó ïåðåêëàä³ ç ãðåöüêî¿ öÿ íàçâà îçíà÷ຠÌåæèð³÷÷ÿ. ²íøà íàçâà ö³º¿
æ ì³ñöåâîñò³ — Äâîð³÷÷ÿ — òàêîæ íåñå â ñîá³ çãàäêó ïðî ìîãóòí³ ð³êè, ùî
êîëèñü ñïîâíþâàëè öåé êðàé æèòòÿì.

%

øî¿ åðè, à çàâåðøèâñÿ îñòàòî÷íî â åïîõó äèíàñò³¿ Óðà, â
ñåðåäèí³ II òèñÿ÷îë³òòÿ äî íàøî¿ åðè,
òîáòî 4,5 òèñÿ÷³ ðîê³â òîìó. ² êîëè ùîäî ïîõîäæåííÿ êëèíîïèñó ó ôàõ³âö³â íå
áóëî îñîáëèâèõ ñóìí³â³â, òî ùîäî ïîõîäæåííÿ ïåðâ³ñíîãî
ïèñüìà âîíè çàéøëè â ãëóõèé êóò ³
çíàéòè â³äïîâ³äü íå
çìîãëè. ×îìó?
Äîñë³äæåííÿ
îñòàíí³õ ðîê³â —
àðõåîëîã³÷í³, ë³íãâ³ñòè÷í³, àíòðîïîëîã³÷í³ — ïîêàçàëè, ùî
íå øóìåðè áóëè àáîÑòàòóÿ øóìåðñüêîãî öàðÿ
ðèãåíàìè Äâîð³÷÷ÿ.
Âîíè ïðèéøëè íà
Øóìåðñüê³ ñêóëüïòîðè çîáðàæóâàëè íà ñâî¿õ
öþ çåìëþ ³ ïîáà÷èâèòâîðàõ ã³ãàíòñüê³ î÷³ òà âóõà,
ëè òóò íå äèê³ ïëåï³äêðåñëþþ÷è òàêèì ÷èíîì ðîçóì òà
ïðîíèêëèâ³ñòü. Øóìåðñüêîþ ìîâîþ gestuìåíà, à âæå ñôîðìîsum-a — «âóõîì íàä³ëåíèé» — îçíà÷àëî
âàíó, âèñîêîðîçâèìóäðèé,